Moce Umysłu

(Wykład w Los Angeles, Kalifornia, 8 stycznia 1900 r.)

Na całym świecie przez wieki istniała wiara w zjawiska nadprzyrodzone. Wszyscy słyszeliśmy o niezwykłych wydarzeniach, a wielu z nas doświadczyło ich osobiście. Wolałbym raczej wprowadzić temat,opowiadając o pewnych faktach, które pojawiły się w moim własnym doświadczeniu. Słyszałem kiedyś o człowieku, który jeśli ktoś przychodził do niego z pytaniami w głowie, natychmiast na nie odpowiadał; poinformowano mnie również, że przepowiadał wydarzenia. Byłem ciekawy i poszedłem go zobaczyć z kilkoma przyjaciółmi. Każdy z nas miał coś do powiedzenia w myślach i aby uniknąć błędów, spisaliśmy nasze pytania i schowaliśmy je do kieszeni. Gdy tylko mężczyzna zobaczył jednego z nas, powtórzył nasze pytania i udzielił na nie odpowiedzi. Potem napisał coś na papierze, który złożył, poprosił mnie o podpisanie na odwrocie i powiedział: „Nie patrz na to; włóż to do kieszeni i trzymaj tam, dopóki nie poproszę o to ponownie”. I tak dalej dla każdego z nas. Następnie opowiedział nam o pewnych wydarzeniach, które miały nas spotkać w przyszłości. Potem powiedział: „Teraz pomyśl o słowie lub zdaniu z dowolnego języka, który ci się podoba”. Pomyślałem o długim zdaniu z sanskrytu, języka, którego zupełnie nie znał. „Teraz wyjmij gazetę z kieszeni” – powiedział. To zdanie sanskryckie zostało tam zapisane! Napisał to godzinę wcześniej z uwagą: „Na potwierdzenie tego, co napisałem, ten człowiek pomyśli o tym zdaniu”. To było poprawne. Inny z nas, który otrzymał podobny dokument, który podpisał i schował do kieszeni, został również poproszony o wymyślenie zdania. Pomyślał o zdaniu po arabsku, którego znajomość przez tego człowieka była jeszcze mniej prawdopodobna; to był jakiś fragment z Koranu. I mój przyjaciel znalazł to zapisane na papierze.

Inny z nas był lekarzem. Przyszło mu na myśl zdanie z niemieckiej książki medycznej. Było to napisane na jego papierze.

Kilka dni później ponownie udałem się do tego człowieka, myśląc, że być może zostałem już wcześniej w jakiś sposób oszukany. Zabrałem innych kolegów i przy tej okazji również wyszedł cudownie triumfująco.

Innym razem byłem w mieście Hyderabad w Indiach i powiedziano mi o Brāminie, który mógł wyprodukować wiele rzeczy i nikt nie wiedział skąd. Ten człowiek prowadził tam interesy; był szanowanym dżentelmenem. Więc poprosiłem go, żeby pokazał mi swoje sztuczki. Tak się złożyło, że ten człowiek miał gorączkę, a w Indiach panuje powszechne przekonanie, że jeśli święty człowiek położy rękę na chorym człowieku to ten wyzdrowieje. Ten bramin przyszedł do mnie i powiedział: „Panie, połóż rękę na mojej głowie, aby moja gorączka została wyleczona”. Powiedziałem: „Bardzo dobrze, ale pokaż mi swoje sztuczki”. Obiecał. Położyłem rękę na jego głowie zgodnie z życzeniem, a później przyszedł, aby spełnić swoją obietnicę. Miał tylko pas materiału na biodrach, wszystko inne zdjęliśmy z niego. Miałem koc, który mu dałem, żeby się owinął, bo było zimno, i kazałem mu usiąść w kącie. Patrzyło na niego dwadzieścia pięć par oczu. A on powiedział: „Otóż, spójrz, zapisz wszystko, co chcesz”. Wszyscy zapisywaliśmy nazwy owoców, które nigdy nie rosły w tym kraju, kiście winogron, pomarańcze i tak dalej. I daliśmy mu te kawałki papieru. A spod jego koca wychodziły buszle winogron, pomarańczy i tak dalej, tak dużo, że gdyby zważyć wszystkie te owoce, byłyby dwa razy cięższe od człowieka. Poprosił nas, abyśmy zjedli owoc. Niektórzy z nas sprzeciwiali się, myśląc, że to hipnoza; ale człowiek zaczął jeść sam — więc wszyscy jedliśmy. Wszystko było w porządku.

Zakończył wytwarzając masę róż. Każdy kwiat był idealny, z kroplami rosy na płatkach, żaden nie był zgnieciony, ani jeden nie zraniony. I mnóstwo ich! Kiedy poprosiłem tego człowieka o wyjaśnienie, powiedział: „To wszystko sztuczka”.

Cokolwiek to było, wydawało się niemożliwe, żeby to była tylko sztuczka. Skąd mógł mieć tak duże ilości rzeczy?

Cóż, widziałem wiele takich rzeczy. Podróżując po Indiach można znaleźć setki podobnych rzeczy w różnych miejscach. Takie się spotyka w każdym kraju. Nawet w tym kraju można znaleźć takie wspaniałe rzeczy. Oczywiście istnieje wiele oszustw, bez wątpienia; ale potem, ilekroć widzisz oszustwo, musisz również powiedzieć, że oszustwo jest imitacją. Gdzieś musi być prawda, która jest naśladowana; nie możesz niczego naśladować. Imitacja musi dotyczyć czegoś zasadniczo prawdziwego.

W bardzo odległych czasach w Indiach, tysiące lat temu, takie fakty zdarzały się jeszcze częściej niż dzisiaj. Wydaje mi się, że kiedy kraj staje się bardzo gęsto zaludniony, spada siła psychiczna. Biorąc pod uwagę rozległy kraj słabo zaludniony, być może będzie tam więcej mocy psychicznej. Te fakty, Hindusi myślący analitycznie Hindusi podjęli i zbadali. I doszli do pewnych niezwykłych wniosków; to znaczy uczynili z tego naukę. Odkryli, że wszystko te rzeczy choć niezwykłe, są również naturalne; nie ma nic nadprzyrodzonego. Podlegają takim samym prawom jak każde inne zjawisko fizyczne. To nie wybryk natury, że człowiek rodzi się z takimi mocami. Można je systematycznie studiować, ćwiczyć i nabywać. Naukę tę nazywają nauką Rādźa-Jogi. Studia tej nauki kultywują tysiące ludzi, a dla całego narodu stała się ona częścią codziennego kultu.

Doszli do wniosku, że wszystkie te niezwykłe moce tkwią w umyśle człowieka. Ten umysł jest częścią uniwersalnego umysłu. Każdy umysł jest połączony z każdym innym umysłem. I każdy umysł, gdziekolwiek się znajduje, jest w rzeczywistej komunikacji z całym światem.

Czy kiedykolwiek zauważyłeś zjawisko zwane przenoszeniem myśli? Człowiek tutaj coś myśli, a ta myśl manifestuje się w kimś innym, w innym miejscu. Przygotowując się — nie przez przypadek — człowiek chce wysłać myśl do innego umysłu na odległość, a ten inny umysł wie, że myśl nadchodzi, i otrzymuje ją dokładnie tak, jak jest wysyłana. Odległość nie ma znaczenia. Myśl idzie i dociera do drugiego człowieka, a on ją rozumie. Gdyby twój umysł był czymś odosobnionym tutaj, a mój umysł był czymś odosobnionym tam i nie byłoby między nimi żadnego związku, jak byłoby możliwe, aby moja myśl do ciebie dotarła? W zwykłych przypadkach to nie moja myśl dociera do ciebie bezpośrednio; ale moja myśl musi zostać rozpuszczona w eterycznych wibracjach, a te eteryczne wibracje wejdą do twojego mózgu i muszą zostać ponownie rozdzielone na twoje własne myśli. Oto rozpuszczenie myśli tutaj, a tam związanie na nowo myśli. Jest to proces okrężny. Ale w telepatii nie ma czegoś takiego; jest bezpośrednia.

Pokazuje to, że istnieje ciągłość umysłu, jak nazywają to Jogini. Umysł jest uniwersalny. Twój umysł, mój umysł, wszystkie te małe umysły są fragmentami tego uniwersalnego umysłu, małymi falami w oceanie; i dzięki tej ciągłości możemy przekazywać sobie bezpośrednio nasze myśli.

Widzisz, co dzieje się wokół nas. Świat jest światem wpływów. Część naszej energii zużywamy na zachowanie własnego ciała. Poza tym każda cząsteczka naszej energii jest dzień i noc wykorzystywana do wywierania wpływu na innych. Nasze ciała, nasze cnoty, nasz intelekt i nasza duchowość, wszystko to nieustannie wpływa na innych; i odwrotnie, jesteśmy pod ich wpływem. To dzieje się wokół nas. A teraz weźmy konkretny przykład. Przychodzi człowiek; wiesz, że jest bardzo uczony, jego język jest piękny i mówi do ciebie godzinami; ale nie robi wrażenia. Przychodzi inny mężczyzna i mówi kilka słów, niezbyt dobrze ułożonych, może niegramatycznych; mimo to robi ogromne wrażenie. Wielu z was to widziało. Jest więc oczywiste, że same słowa nie zawsze mogą wywołać wrażenie. Słowa, a nawet myśli mają tylko jedną trzecią wpływu na wywieranie wrażenia, a człowiek dwie trzecie. To, co nazywasz osobistym magnetyzmem mężczyzny — oto, co wychodzi i robi na tobie wrażenie.

W naszych rodzinach są głowy rodziny; niektórzy z nich odnoszą sukces, inni nie. Dlaczego? Na nasze niepowodzenia narzekamy na innych. W chwili w której mi się nie udaje mówię, że ten a ten jest przyczyną niepowodzenia. W porażce nie lubi się przyznawać do własnych błędów i słabości. Każdy stara się uważać siebie za nieskazitelnego i zrzucić winę na kogoś lub coś innego, a nawet na pecha. Kiedy głowy rodzin zawodzą, powinni zadać sobie pytanie, dlaczego jedni tak dobrze zarządzają rodziną, a inni nie. Wtedy przekonasz się, że różnica wynika z człowieka — jego obecności, jego osobowości.

Wracając do wielkich przywódców ludzkości, zawsze stwierdzamy, że liczyła się osobowość człowieka. A teraz weźmy wszystkich wielkich autorów z przeszłości, wielkich myślicieli. Prawdę mówiąc ile myśli przyszło im do głowy? Weź wszystkie pisma, które pozostawili nam dawni przywódcy ludzkości; weźcie każdą z ich ksiąg i oceńcie je. Prawdziwych myśli, nowych i autentycznych, które do tej pory pojawiły się na tym świecie, jest tylko garstka. Przeczytaj w ich książkach myśli, które nam pozostawili. Autorzy nie wydają się nam olbrzymami, a jednak wiemy, że w swoich czasach byli wielkimi olbrzymami. Co sprawiło, że takimi się stali? Nie tylko myśli, które myśleli, ani książki, które napisali, ani przemówienia, które wygłosili, ale coś innego, czego teraz nie ma, to jest ich osobowość. Jak już zauważyłem, osobowość człowieka to dwie trzecie, a jego intelekt, jego słowa to tylko jedna trzecia. To prawdziwy człowieka, osobowość człowieka, która przez nas przepływa. Nasze działania są tylko efektami. Działania muszą nadejść, gdy człowiek tam jest; skutek musi podążać za przyczyną.

Ideałem wszelkiej edukacji, wszelkiego szkolenia powinno być tworzenie człowieka. Ale zamiast tego zawsze staramy się dopracować zewnętrzną stronę. Jaki pożytek z polerowania na zewnątrz, kiedy nie ma wnętrza? Celem i dążeniem każdego treningu jest doprowadzenie człowieka do wzrostu. Człowiek, który wywiera wpływ, który niejako rzuca swoją magię na swoich bliźnich, jest dynamem mocy, a kiedy ten człowiek jest gotowy, może zrobić cokolwiek i wszystko, co mu się podoba; ta osobowość nałożona na cokolwiek sprawi, że to zadziała.

Teraz widzimy, że chociaż jest to fakt, żadne znane nam prawa fizyczne tego nie wyjaśnią. Jak możemy to wyjaśnić za pomocą wiedzy chemicznej i fizycznej? Ile tlenu, wodoru, węgla, ile cząsteczek w różnych pozycjach, ile komórek itd., itd. może wyjaśnić tę tajemniczą osobowość? I nadal widzimy, że to fakt, i nie tylko to, że to prawdziwy człowiek; i to właśnie ten człowiek żyje, porusza się i pracuje, to ten człowiek wpływa, porusza swoich bliźnich i odchodzi, a jego intelekt, książki i dzieła to tylko pozostawione ślady. Pomyślcie o tym. Porównajcie wielkich nauczycieli religii z wielkimi filozofami. Filozofowie prawie nie wywarli wpływu na czyjegoś wewnętrznego człowieka, a jednak napisali najwspanialsze książki. Z drugiej strony nauczyciele religii przenieśli się za życia do różnych krajów. Różnicę stanowiła osobowość. Filozof ma wpływ na słabą osobowość; u wielkich proroków jest ona ogromna. W pierwszym dotykamy intelektu, w drugim dotykamy życia. W jednym przypadku jest to po prostu proces chemiczny polegający na złożeniu razem pewnych składników chemicznych, które mogą stopniowo łączyć się i w odpowiednich okolicznościach wywołać błysk światła lub mogą zawieść. W drugim jest jak pochodnia, która szybko chodzi dookoła oświetlając innych.

Nauka jogi twierdzi, że odkryła prawa, które rozwijają tę osobowość i przez należytą uwagę na te prawa i metody, każdy może rozwijać i wzmacniać swoją osobowość. Jest to jedna z wielkich praktycznych rzeczy i to jest tajemnica wszelkiej edukacji. Ma to uniwersalne zastosowanie. W życiu domownika, w życiu biednych, bogatych, biznesmenów, ludzi uduchowionych, w życiu każdego człowieka wielką rzeczą jest wzmocnienie tej osobowości. Jak wiemy, istnieją prawa, bardzo subtelne, które stoją za prawami fizycznymi. To znaczy, nie ma takich rzeczywistości jak świat fizyczny, świat mentalny, świat duchowy. Cokolwiek jest, jest jedno. Powiedzmy, że jest to rodzaj zwężającej się egzystencji; najbardziej zgrubna część jest tutaj, zwęża się i staje się coraz subtelna. Najsubtelniejsze jest to, co nazywamy duchem; najbardziej zgrubne jest ciało. I tak jak tutaj w mikrokosmosie, tak samo jest w makrokosmosie. Nasz wszechświat jest dokładnie taki; jest to zgrubna zewnętrzna grubość, która zwęża się w coś coraz subtelniejszego, aż stanie się Bogiem.

Wiemy również, że największa moc tkwi w subtelnym, a nie zgrubnym. Widzimy, jak człowiek nabiera ogromnego ciężaru, widzimy, jak jego mięśnie puchną, a na całym jego ciele widzimy oznaki wysiłku i myślimy, że mięśnie to potężna rzecz. Ale to cienkie nitkowate rzeczy, nerwy, dają siłę mięśniom; w momencie odcięcia jednej z tych nici przed dotarciem do mięśni, nie są one w ogóle zdolne do pracy. Te maleńkie nerwy czerpią moc z czegoś jeszcze subtelniejszego, a to z kolei czerpie ją z czegoś jeszcze subtelniejszego — myśli i tak dalej. Tak więc to co subtelne jest tak naprawdę siedliskiem władzy. Oczywiście możemy zobaczyć ruchy w zgrubnym; ale kiedy mają miejsce subtelne ruchy, nie możemy ich zobaczyć. Kiedy coś zgrubnego się porusza, łapiemy to i w ten sposób naturalnie utożsamiamy ruch z rzeczami, które są zgrubne. Ale cała moc jest naprawdę w subtelnym. Być może nie widzimy żadnego ruchu w subtelnym, ponieważ ruch jest tak intensywny, że nie możemy go dostrzec. Ale jeśli jakakolwiek nauka, jakiekolwiek badanie pomoże nam uchwycić te subtelniejsze siły, które są przyczyną ekspresji, sama ekspresja będzie pod kontrolą. Z dna jeziora wydobywa się mała bańka; nie widzimy jej nadchodzącej przez cały czas, widzimy ją tylko wtedy, gdy pęka na powierzchni; tak więc myśli możemy postrzegać dopiero wtedy, gdy bardzo się rozwiną lub gdy staną się czynami. Ciągle narzekamy, że nie mamy kontroli nad naszymi działaniami, nad naszymi myślami. Ale jak możemy ją mieć? Jeśli uda nam się zapanować nad subtelnymi ruchami, jeśli uda nam się uchwycić myśl u podstaw, zanim stanie się ona myślą, zanim stanie się działaniem, wtedy będziemy mogli kontrolować całość. Otóż, jeśli istnieje metoda, za pomocą której możemy analizować, badać, rozumieć i ostatecznie zmagać się z tymi subtelniejszymi siłami, subtelniejszymi przyczynami, to tylko ona jest możliwa do kontrolowania nas samych, a człowiek, który ma kontrolę nad własnym umysłem z pewnością będzie miał kontrolę nad każdym innym umysłem. Dlatego czystość i moralność zawsze były przedmiotem religii; czysty, moralny człowiek panuje nad sobą. A wszystkie umysły są tym samym, różnymi częściami jednego Umysłu. Ten, kto zna jedną bryłę gliny, poznał całą glinę we wszechświecie. Ten, kto zna i kontroluje swój własny umysł, zna sekret każdego umysłu i ma władzę nad każdym umysłem.

Teraz możemy pozbyć się sporej części naszego fizycznego zła, jeśli mamy kontrolę nad subtelnymi częściami; wiele zmartwień możemy odrzucić, jeśli mamy kontrolę nad subtelnymi ruchami; wielu niepowodzeniom można zapobiec, jeśli mamy kontrolę nad tymi subtelnymi mocami. Jak dotąd jest użyteczność. Jednak poza nią jest coś wyższego.

Teraz opowiem wam teorię, na którą nie będę się teraz rozwodził, ale po prostu przedstawię wam konkluzję. Każdy człowiek w swoim dzieciństwie przebiega przez etapy, przez które przeszedł jego gatunek; tylko rasie zajęło to tysiące lat, podczas gdy dziecku potrzeba kilku lat. Dziecko jest najpierw starym dzikim człowiekiem — i miażdży motyla pod stopami. Dziecko z początku przypomina prymitywnych przodków swojej rasy. Dorastając, przechodzi przez różne etapy, aż osiągnie rozwój swojej rasy. Tylko że robi to bystro i szybko. Weźmy teraz całą ludzkość jako rasę, albo całe stworzenie zwierzęce, człowieka i niższe zwierzęta jako całość. Istnieje koniec, do którego zmierza całość. Nazwijmy to perfekcją. Rodzą się niektórzy mężczyźni i kobiety, którzy przewidują cały postęp ludzkości. Zamiast czekać i odradzać się w kółko przez wieki, aż cała rasa ludzka osiągnie tę doskonałość, oni niejako pędzą przez nich w ciągu kilku krótkich lat swojego życia. I wiemy, że możemy przyspieszyć te procesy, jeśli będziemy wierni sobie. Jeśli pewna liczba ludzi bez żadnej kultury zostanie pozostawiona na wyspie i otrzyma ledwie wystarczającą ilość pożywienia, odzieży i schronienia, będą oni stopniowo szli naprzód, rozwijając się na coraz to wyższych stopniach cywilizacji. Wiemy również, że wzrost ten można przyspieszyć dodatkowymi środkami. Pomagamy rosnąć drzewom, prawda? Pozostawione naturze urosłyby, ale trwałoby to dłużej; pomagamy im rosnąć w krótszym czasie, niż w innym przypadku. Cały czas robimy to samo, sztucznie przyspieszając rozwój rzeczy. Dlaczego nie możemy przyspieszyć wzrostu człowieka? Możemy to zrobić jako wyścig. Dlaczego nauczyciele są wysyłani do innych krajów? Ponieważ w ten sposób możemy przyspieszyć rozwój ras. Czy nie możemy przyspieszyć wzrostu jednostek? Możemy. Czy możemy ograniczyć pośpiech? Nie możemy powiedzieć, jak bardzo człowiek może urosnąć w ciągu jednego życia. Nie masz powodu twierdzić, że człowiek może zrobić tyle i nic więcej. Okoliczności potrafią go wspaniale przyspieszyć. Czy może istnieć jakaś granica, dopóki nie dojdziesz do perfekcji? Więc co z tego wynika? — Że doskonały człowiek, to znaczy typ, który ma nadejść z tej rasy, być może za miliony lat, ten człowiek może przyjść dzisiaj. I oto, co mówią Jogini, że wszystkie wielkie inkarnacje i prorocy są takimi ludźmi; że osiągnęli doskonałość w tym jednym życiu. Mieliśmy takich ludzi we wszystkich okresach historii świata i w każdym czasie. Całkiem niedawno był taki człowiek, który żył życiem całej rasy ludzkiej i doszedł do końca — nawet w tym życiu. Nawet to przyspieszenie wzrostu musi być zgodne z prawem. Załóżmy, że możemy zbadać te prawa i zrozumieć ich tajemnice oraz zastosować je do własnych potrzeb; wynika z tego, że rośniemy. Przyspieszamy nasz wzrost, przyspieszamy nasz rozwój i stajemy się doskonali, nawet w tym życiu. To jest wyższa część naszego życia, a nauka zajmująca się badaniem umysłu i jego mocy ma tę doskonałość za swój prawdziwy cel. Pomaganie innym pieniędzmi i innymi rzeczami materialnymi oraz uczenie ich jak gładko iść w życiu codziennym, to tylko szczegóły.

Użyteczność tej nauki polega na tym, aby wydobyć doskonałego człowieka, a nie pozwolić mu czekać i czekać przez wieki, by był tylko zabawką w rękach świata fizycznego, jak kłoda dryfującego drewna przenoszona z fali na falę i rzucana na oceanie. Ta nauka chce, abyś był silny, wziął pracę we własne ręce, zamiast zostawiać ją w rękach natury i wyszedł poza to małe życie. To jest wielka idea.

Człowiek wzrasta w wiedzy, mocy, szczęściu. Nieustannie rozwijamy się jako rasa. Widzimy, że to prawda, doskonała prawda. Czy dotyczy to jednostek? W pewnym stopniu tak. Ale znowu pojawia się pytanie: gdzie ustalasz limit? Widzę tylko z odległości tylu stóp. Ale widziałem człowieka, który zamknął oczy i zobaczył, co dzieje się w innym pokoju. Jeśli powiesz, że w to nie wierzysz, być może za trzy tygodnie ten człowiek sprawi, że zrobisz to samo. Tego można nauczyć każdego. Niektóre osoby, nawet w ciągu pięciu minut, mogą zostać zmuszone do odczytania, co dzieje się w umyśle innego człowieka. Te fakty można udowodnić.

Teraz, jeśli te rzeczy są prawdziwe, gdzie możemy umieścić granicę? Jeśli człowiek może odczytać, co dzieje się w umyśle innego człowieka w kącie tego pokoju, dlaczego nie w pokoju obok? Dlaczego nie gdziekolwiek? Nie możemy powiedzieć, dlaczego nie. Nie ośmielamy się powiedzieć, że nie jest to możliwe. Możemy tylko powiedzieć, że nie wiemy, jak to się dzieje. Naukowcy zajmujący się materiałami nie mają prawa mówić, że takie rzeczy nie są możliwe; mogą tylko powiedzieć: „Nie wiemy”. Nauka musi zbierać fakty, uogólniać na ich podstawie, wydedukować zasady i stwierdzać prawdę – to wszystko. Ale jeśli zaczniemy od zaprzeczenia faktom, jak może istnieć nauka?

Nie ma końca władzy, jaką może zdobyć człowiek. Na tym polega szczególna cecha indyjskiego umysłu, że kiedy coś go interesuje, jest tym pochłaniane, a inne rzeczy są zaniedbywane. Wiesz, ile nauk miało swój początek w Indiach. Tam zaczęła się matematyka. Nawet dzisiaj liczycie 1, 2, 3 itd. do zera zgodnie z cyframi sanskryckimi i wszyscy wiecie, że algebra również wywodzi się z Indii, a grawitacja była znana Indianom tysiące lat przed narodzinami Newtona.

Widzicie osobliwość. W pewnym okresie historii Indii ten jeden temat człowieka i jego umysłu pochłaniał całe ich zainteresowanie. I to było tak kuszące, ponieważ wydawało się najłatwiejszym sposobem osiągnięcia ich celów. Teraz indyjski umysł został tak głęboko przekonany, że umysł może zrobić wszystko zgodnie z prawem, że jego moce stały się wielkim przedmiotem badań. Zaklęcia, magia i inne moce i wszystko to nie było niczym nadzwyczajnym ale regularnie nauczaną nauką, tak samo jak nauki fizyczne, których nauczali wcześniej. Rasa była tak bardzo przekonana do tych spraw, że nauki fizyczne prawie wymarły. To była jedyna rzecz, która była przed nimi. Różne sekty Joginów zaczęły przeprowadzać różnego rodzaju eksperymenty. Niektórzy przeprowadzali eksperymenty ze światłem, próbując dowiedzieć się, w jaki sposób światła o różnych kolorach powodują zmiany w ciele. Nosili określone kolorowe ubrania, żyli w określonym kolorze i jedli określone kolorowe potrawy. W ten sposób przeprowadzano różnego rodzaju eksperymenty. Inni eksperymentowali z dźwiękiem, zatykając i odtykając uszy. A jeszcze inni eksperymentowali ze zmysłem węchu i tak dalej.

Cały pomysł polegał na dotarciu do podstawy, dotarciu do subtelnych części rzeczy. A niektóre z nich naprawdę wykazywały najcudowniejsze moce. Wiele z nich próbowało unosić się w powietrzu lub przez nie przejść. Opowiem wam historię, którą usłyszałem od wielkiego uczonego z Zachodu. Opowiedział mu ją gubernator Cejlonu, który widział przedstawienie. Przyprowadzono dziewczynę i posadzono ze skrzyżowanymi nogami na stołku zrobionym ze skrzyżowanych patyków. Po tym, jak siedziała przez jakiś czas, showman zaczął wyjmować, jedną po drugiej, te poprzeczki; a kiedy wszystkie zostały wyjęte, dziewczyna unosiła się w powietrzu. Gubernator pomyślał, że to jakaś sztuczka, więc wyciągnął miecz i gwałtownie wbił go pod dziewczynę; nic tam nie było. Więc co to było? To nie była magia ani coś nadzwyczajnego. To jest osobliwość. Nikt w Indiach nie powiedziałby, że takie rzeczy nie istnieją. Dla Hindusa to rzecz oczywista. Wiesz, co często mówili Hindusi, kiedy musieli walczyć ze swoimi wrogami: „Och, jeden z naszych Joginów przyjdzie i wypędzi wszystkich!” Jest to skrajna wiara rasy. Jaka siła tkwi w dłoni lub w mieczu? Cała moc tkwi w duchu.

Jeśli to prawda, jest to wystarczająca pokusa, aby umysł osiągnął najwyższy poziom. Ale jak w przypadku każdej innej nauki bardzo trudno jest dokonać jakiegoś wielkiego osiągnięcia, tak i w tej, a nawet znacznie trudniej. Jednak większość ludzi uważa, że moce te można łatwo zdobyć. Ile lat zajmuje ci zrobienie fortuny? Pomyśl o tym! Po pierwsze, ile lat zajmuje Ci nauka elektrotechniki lub inżynierii? A potem trzeba pracować całe życie.

Ponownie, większość innych nauk zajmuje się rzeczami, które się nie poruszają, które są stałe. Możesz analizować krzesło, krzesło nie odlatuje od ciebie. Ale ta nauka zajmuje się umysłem, który cały czas się porusza; w momencie, gdy chcesz go przestudiować, wymyka się. Teraz umysł jest w jednym nastroju, za chwilę być może jest inny, zmienia się, zmienia się cały czas. Pośród tych wszystkich zmian należy go badać, rozumieć, chwytać i kontrolować. O ileż trudniejsza jest więc ta nauka! Wymaga rygorystycznego treningu. Ludzie pytają mnie, dlaczego nie udzielam im praktycznych lekcji. To nie żart. Stoję na tej platformie i rozmawiam z wami, a wy wracacie do domu i nie znajdujecie żadnej korzyści; ja też nie. Potem mówisz: „To wszystko bzdury”. To dlatego, że chciałeś zrobić z tego bzdury. Niewiele wiem o tej nauce, ale na tyle mało, co zdobyłem, pracowałem przez trzydzieści lat mojego życia, a przez sześć lat opowiadałem ludziom to, co wiem. Nauczenie się tego zajęło mi trzydzieści lat; trzydzieści lat ciężkiej walki. Czasami pracowałem nad tym dwadzieścia godzin w ciągu dwudziestu czterech; czasami spałem tylko godzinę w nocy; czasami pracowałem całe noce; czasami mieszkałem w miejscach, gdzie prawie nie było dźwięku, prawie nie było oddechu; czasami musiałem mieszkać w jaskiniach. Pomyśl o tym. A jednak wiem niewiele lub nic; ledwie dotknąłem rąbka szaty tej nauki. Ale jestem w stanie zrozumieć, że jest prawdziwa, rozległa i cudowna.

Otóż, jeśli jest wśród was ktoś, kto naprawdę chce studiować tę naukę, będzie musiał zacząć od tego rodzaju determinacji, takiej samej, a nawet większej niż ta, którą wkłada w każdy biznes życiowy.

A jak wiele uwagi wymaga biznes i jaki to surowy nadzorca! Nawet jeśli umrze ojciec, matka, żona lub dziecko, biznes nie może się zatrzymać! Nawet jeśli serce pęka, nadal musimy iść do siedziby firmy, kiedy każda godzina pracy jest udręką. To jest biznes i uważamy, że tak jest, że jest to słuszne.

Ta nauka wymaga więcej zastosowań niż jakakolwiek firma może kiedykolwiek wymagać. Wielu ludzi może odnieść sukces w biznesie; bardzo mało w tym. Ponieważ tak wiele zależy od konkretnej natury osoby studiującej. Tak jak w biznesie nie wszyscy mogą zarobić fortunę, ale każdy może coś zarobić, tak i w studiowaniu tej nauki każdy może dostrzec przebłysk, który przekona go o jej prawdziwości i o fakcie, że byli ludzie, którzy ją w pełni zrealizowali.

To jest zarys nauki. Stoi na własnych nogach i we własnym świetle i rzuca wyzwanie porównaniom z jakąkolwiek inną nauką. Byli szarlatani, byli magowie, byli oszuści i więcej tutaj niż w jakiejkolwiek innej dziedzinie. Dlaczego? Z tego samego powodu, że im bardziej dochodowy biznes, tym większa liczba szarlatanów i oszustów. Ale to nie jest powód, dla którego biznes nie miałby być dobry. I jeszcze jedno; słuchanie wszystkich tych argumentów może być dobrą gimnastyką intelektualną, a słuchanie o cudownych rzeczach może być intelektualną satysfakcją. Ale jeśli ktoś z was naprawdę chce się czegoś więcej nauczyć, samo uczęszczanie na wykłady nie wystarczy. Tego nie można uczyć na wykładach, bo takie jest życie; a życie może tylko przekazywać życie. Jeśli są wśród was osoby, które są naprawdę zdeterminowane, aby się tego nauczyć, bardzo chętnie im pomogę.

Ostatnio edytowany przez Mariici (2023-06-03 14:32:22)

Bhakti lub Oddanie

Idea Boga Osobowego pojawiła się w prawie każdej religii, z wyjątkiem bardzo nielicznych. Z wyjątkiem Buddystów i Dżinistów, być może wszystkie religie świata mają ideę osobowego Boga, a wraz z nią pojawia się idea oddania i czczenia. Buddyści i Dżiniści, chociaż nie mają Osobowego Boga, czczą założycieli swoich religii dokładnie w taki sam sposób, w jaki inni czczą Osobowego Boga. Ta idea oddania i uwielbienia jakiejś wyższej istocie, która może odwzajemnić miłość do człowieka, jest uniwersalna. W różnych religiach ta miłość i oddanie objawia się w różnym stopniu, na różnych etapach. Najniższym etapem jest rytualizm, kiedy abstrakcyjne idee są prawie niemożliwe i są ściągane na najniższy poziom i ukonkretniane. W grę wchodzą formy, a wraz z nimi różne symbole. W całej historii świata stwierdzamy, że człowiek próbuje uchwycić abstrakcję za pomocą myślokształtów lub symboli. Wszystkie zewnętrzne przejawy religii – dzwony, muzyka, rytuały, księgi i obrazy – mieszczą się pod tym tytułem. Wszystko, co przemawia do zmysłów, wszystko, co pomaga człowiekowi stworzyć konkretny obraz abstrakcji, jest chwytane i czczone.

Od czasu do czasu w każdej religii pojawiali się reformatorzy, którzy sprzeciwiali się wszelkim symbolom i rytuałom. Ale daremny był ich sprzeciw, tak długo jak człowiek pozostanie taki, jaki jest, zdecydowana większość zawsze będzie chciała czegoś konkretnego się trzymać, czegoś, wokół czego można by umieścić swoje idee, czegoś, co będzie w centrum wszystkich myślokształtów w ich umysłach. Wielkie próby Mahometan i Protestantów były skierowane na ten jeden cel, na zniesienie wszelkich rytuałów, a jednak okazuje się, że nawet wśród nich wkradły się rytuały. Nie można ich powstrzymać; po długiej walce masy po prostu zamieniają jeden symbol na inny. Mahometanin który myśli, że każdy rytuał, każda forma, obraz czy ceremonia, używany przez nie–mahometanina jest grzeszny, nie myśli tak, kiedy przychodzi do swojej własnej świątyni, Kaaba. Każdy religijny Mahometanin, gdziekolwiek się modli, musi wyobrażać sobie, że stoi przed Kaaba. Kiedy odbywa tam pielgrzymkę, musi pocałować czarny kamień w ścianie świątyni. Wszystkie pocałunki, które zostały odciśnięte na tym kamieniu przez miliony pielgrzymów, staną jako świadkowie dla dobra wiernych w ostatnim dniu sądu. Następnie jest studnia Zimzim. Mahometanie wierzą, że ktokolwiek zaczerpnie trochę wody ze studni, otrzyma przebaczenie grzechów i po dniu zmartwychwstania będzie miał świeże ciało i będzie żył wiecznie. W innych stwierdzamy, że symbolika pojawia się w postaci budynków. Protestanci utrzymują, że kościoły są bardziej święte niż inne miejsca. Kościół jako taki jest symbolem. Albo jest Księga. Idea Księgi jest dla nich o wiele bardziej święta niż jakikolwiek inny symbol.

Na próżno głosić przeciwko używaniu symboli, dlaczego więc mielibyśmy głosić przeciwko nim? Nie ma powodu, dla którego człowiek nie miałby używać symboli. Mają je, aby reprezentować idee, które się za nimi kryją. Ten wszechświat jest symbolem, w którym i przez który próbujemy uchwycić oznaczaną rzecz, która jest ponad i poza. Celem jest duch, a nie materia. Formy, obrazy, dzwony, świece, książki, kościoły, świątynie i wszystkie święte symbole są bardzo dobre, bardzo pomocne dla rosnącej rośliny duchowości, ale tylko dotąd i nie dalej. W testowej większości przypadków stwierdzamy, że roślina nie rośnie. Bardzo dobrze jest urodzić się w kościele, ale bardzo źle jest umrzeć w kościele. Bardzo dobrze jest urodzić się w granicach pewnych form, które pomagają małej roślince duchowości, ale jeśli człowiek umiera w granicach tych form, to znaczy, że nie dorósł, że nie było rozwoju duszy...

Jeśli więc ktoś mówi, że symbole, rytuały i formy mają być zachowane na zawsze, jest w błędzie; ale jeśli mówi, że te symbole i rytuały są pomocą we wzroście duszy, w jej niskim i nierozwiniętym stanie, to ma rację. Ale nie wolno ci mylić tego rozwoju duszy z czymś intelektualnym. Człowiek może mieć gigantyczny intelekt, ale duchowo może być dzieckiem. Możesz to zweryfikować w tej chwili. Wszystkich was nauczono wierzyć we Wszechobecnego Boga. Spróbuj to przemyśleć. Jak niewielu z was ma pojęcie, co oznacza wszechobecność! Jeśli będziesz ciężko walczył, otrzymasz coś w rodzaju idei oceanu, nieba, rozległego obszaru zielonej ziemi lub pustyni. Wszystko to są materialne obrazy i tak długo, jak nie możesz pojąć abstrakcji jako abstrakcji, ideału jako ideału, będziesz musiał uciekać się do tych form, tych materialnych obrazów. Nie ma większego znaczenia, czy te obrazy są wewnątrz, czy na zewnątrz umysłu. Wszyscy urodziliśmy się bałwochwalcami, a bałwochwalstwo jest dobre, ponieważ leży w naturze człowieka. Kto może wyjść poza to? Tylko doskonały człowiek, Bóg–człowiek. Cała reszta to bałwochwalcy. Dopóki widzimy ten wszechświat przed sobą, z jego formami i kształtami, wszyscy jesteśmy bałwochwalcami. To jest gigantyczny symbol, który czcimy. Ten, kto mówi, że jest ciałem, jest urodzonym bałwochwalcą. Jesteśmy duchem, duchem, który nie ma formy ani kształtu, duchem, który jest nieskończonością, a nie materią. Dlatego każdy, kto nie może pojąć abstrakcji, kto nie może myśleć o sobie takim, jakim jest, oprócz myślenia o sobie jako o materialnym ciele, jest bałwochwalcą. A jednak jak ludzie walczą pomiędzy sobą, nazywając się bałwochwalcami! Innymi słowy, każdy mówi, że jego idol ma rację, a inni się mylą.

Dlatego powinniśmy pozbyć się tych dziecinnych wyobrażeń. Powinniśmy wyjść poza paplaninę ludzi, którzy myślą, że religia jest tylko zlepkiem spienionych słów, że jest tylko systemem doktryn; dla których religia jest tylko niewielką intelektualną zgodą lub sprzeciwem; dla których religia to wiara w pewne słowa, które mówią im ich właśni kapłani; dla których religia jest czymś, w co wierzyli ich przodkowie; dla których religia jest pewną formą idei i przesądów, których się trzymają, ponieważ są ich przesądami narodowymi. Powinniśmy wyjść poza to wszystko i spojrzeć na ludzkość jako na jeden ogromny organizm, powoli zbliżający się do światła – cudowną roślinę, powoli rozwijającą się ku tej cudownej prawdzie, którą nazywa się Bogiem – a pierwsze zawirowania, pierwsze ruchy w tym kierunku są zawsze poprzez materię i poprzez rytuał.

W sercu wszystkich tych rytualizmów stoi jedna idea wyróżniająca się spośród wszystkich innych – kult imienia. Ci z was, którzy studiowali starsze formy Chrześcijaństwa, ci z was, którzy studiowali inne religie świata, być może zauważyli, że wśród nich wszystkich istnieje idea kultu imienia. Mówi się, że imię jest bardzo święte. W Biblii czytamy, że święte imię Boga było uważane za święte niezrównanie, święte ponad wszystko. Było to najś\więtsze ze wszystkich imion i uważano, że to właśnie Słowo jest Bogiem. To prawda. Czym jest ten wszechświat, jeśli nie nazwą i formą? Czy potrafisz myśleć bez słów? Słowo i myśl są nierozłączne. Spróbujcie czy ktoś z was może je rozdzielić. Kiedykolwiek myślisz, robisz to za pomocą form słownych. Jedno przynosi drugie; myśl niesie słowo, a słowo niesie myśl. W ten sposób cały wszechświat jest jakby zewnętrznym symbolem Boga, a za tym stoi Jego wielkie imię. Każde konkretne ciało jest formą, a za tym konkretnym ciałem kryje się jego nazwa. Gdy tylko pomyślisz o naszym przyjacielu takim a takim, pojawia się idea jego ciała; To jest w konstytucji człowieka. To znaczy, z psychologicznego punktu widzenia, w umyśle człowieka nie może pojawić się idea imienia bez idei formy, ani idea formy bez idei imienia. Są nierozłączne; są to zewnętrzne i wewnętrzne strony tej samej fali. Jako takie, imiona były wywyższane i czczone na całym świecie – świadomie lub nieświadomie, człowiek odkrył chwałę imion.

Ponownie stwierdzamy, że w wielu różnych religiach czczono święte osobistości. Czczą Krysznę, czczą Buddę, czczą Jezusa i tak dalej. Następnie jest kult świętych; setki z nich były czczone na całym świecie, dlaczego nie? Wibracja światła jest wszędzie. Sowa widzi to w ciemności. To pokazuje, że tam jest, chociaż człowiek nie może jej zobaczyć. Dla człowieka ta wibracja jest widoczna tylko w lampie, słońcu, księżycu itp. Bóg jest wszechobecny, objawia się w każdej istocie; ale dla ludzi jest On widoczny, rozpoznawalny tylko w człowieku. Kiedy Jego światło, Jego obecność, Jego duch świeci przez ludzką twarz, wtedy i tylko wtedy człowiek może Go zrozumieć. Tak więc człowiek od zawsze czcił Boga przez ludzi i musi to robić tak długo, jak długo jest człowiekiem. Może przeciw temu krzyczeć, walczyć z tym, ale gdy tylko spróbuje urzeczywistnić Boga, odkryje konstytucyjną konieczność myślenia o Bogu jako o człowieku.

Stwierdzamy więc, że w prawie każdej religii są to trzy podstawowe rzeczy, które mamy w czczeniu Boga – formy lub symbole, imiona, Bóg-ludzie. Wszystkie religie je mają, ale okazuje się, że chcą ze sobą walczyć. Jedna mówi: „Moje imię jest jedynym imieniem; moja forma jest jedyną formą; a moi Bogo–ludzie są jedynymi Bogo–ludźmi na świecie; wasi są po prostu mitami”. W czasach nowożytnych chrześcijańscy duchowni stali się trochę łagodniejsi i przyznają, że w starszych religiach różne formy kultu były zapowiedzią chrześcijaństwa, które oczywiście uważają za jedyną prawdziwą formę. Bóg sprawdzał siebie w dawnych czasach, sprawdzał swoje moce, nadając tym rzeczom kształt, którego kulminacją było Chrześcijaństwo. To przynajmniej duży postęp. Pięćdziesiąt lat temu nie powiedzieliby nawet tego; nic nie było prawdą poza ich własną religią. Ta idea nie ogranicza się do żadnej religii, narodu czy klasy osób; ludzie zawsze myślą, że jedyną słuszną rzeczą do zrobienia przez innych jest to, co oni sami robią. I właśnie tutaj pomaga nam studiowanie różnych religii. Pokazuje nam, że te same myśli, które nazywaliśmy naszymi i tylko naszymi, były obecne setki lat temu u innych, a czasem nawet w lepszej formie niż nasza.

To są zewnętrzne formy pobożności, przez które człowiek musi przejść; ale jeśli jest szczery, jeśli naprawdę chce dotrzeć do prawdy, wznosi się ponad to, na płaszczyznę, gdzie formy są niczym. Świątynie lub kościoły, książki lub formy są po prostu przedszkolem religii aby duchowe dziecko było wystarczająco silne by podjąć wyższe stopnie; i te pierwsze kroki są konieczne, jeśli chce religii. Wraz z pragnieniem, tęsknotą za Bogiem przychodzi prawdziwe oddanie, prawdziwa Bhakti. Kto tęskni? Oto jest pytanie. Religii nie ma w doktrynach, dogmatach ani w intelektualnych argumentach; jest byciem i stawaniem się, jest urzeczywistnieniem. Słyszymy tak wielu mówiących o Bogu i duszy oraz o wszystkich tajemnicach wszechświata, ale jeśli weźmiesz ich po kolei i zapytasz ich: „Czy poznałeś Boga? Czy widziałeś swoją Duszę?” – ilu z nich odpowie twierdząco? A jednak wszyscy ze sobą walczą! Pewnego razu w Indiach przedstawiciele różnych sekt spotkali się i zaczęli spierać. Jeden powiedział, że jedynym Bogiem jest Śiwa; inny powiedział, że jedynym Bogiem był Wisznu i tak dalej; i nie było końca ich dyskusji. Przechodził tamtędy mędrzec, który został zaproszony przez dyskutantów, aby rozstrzygnął sprawę. Najpierw zapytał człowieka, który twierdził, że Śiwa jest największym Bogiem: „Czy widziałeś Śiwę? Czy go znasz? Jeśli nie, skąd wiesz, że jest największym Bogiem?” Następnie zwracając się do czciciela Wisznu, zapytał: „Czy widziałeś Wisznu?” A po zadaniu tego pytania wszystkim z nich, dowiedział się, że żaden z nich nie wiedział nic o Bogu. Dlatego tak często się kłócili, bo gdyby naprawdę wiedzieli, nie kłóciliby się. Kiedy słoik jest napełniany wodą, wydaje dźwięk, ale gdy jest pełny, nie ma dźwięku. Dlatego sam fakt tych sporów i walk między sektami świadczy o tym, że nie mają one pojęcia o religii. Religia jest dla nich zwykłą masą spienionych słów, które mają być zapisane w księgach. Każdy śpieszy się, by napisać wielką książkę, uczynić ją tak masową, jak to tylko możliwe, kradnąc materiały z każdej książki, która wpadnie mu w ręce i nigdy nie przyznając się do swojego długu. Następnie wypuszcza tę książkę na świat, dodając do niepokoju, który już tam istnieje.

Zdecydowana większość ludzi to ateiści. Cieszę się, że w czasach nowożytnych w świecie zachodnim pojawiła się inna klasa ateistów – mam na myśli materialistów. Są szczerymi ateistami. Są lepsi niż religijni ateiści, którzy są nieszczerzy, którzy walczą i rozmawiają o religii, a mimo to jej nie chcą, nigdy nie próbują jej urzeczywistnić, nigdy nie próbują jej zrozumieć. Pamiętajcie słowa Chrystusa: „Proście, a będzie wam dane; szukajcie, a znajdziecie; pukajcie, a otworzą wam”. Te słowa są dosłownie prawdziwe, nie są liczbami ani fikcją. Były wypływem krwi serca jednego z największych synów Bożych, jaki kiedykolwiek przyszedł na ten nasz świat; słowa, które przyszły jako owoc urzeczywistnienia, od człowieka, który sam odczuł i urzeczywistnił Boga; który rozmawiał z Bogiem, żył z Bogiem sto razy intensywniej niż ty lub ja widzimy ten budynek. Kto chce Boga? Oto jest pytanie. Czy myślisz, że cała ta masa ludzi na świecie chce Boga, a nie może Go mieć? Tak nie może być. Cóż to za potrzeba bez przedmiotu na zewnątrz? Człowiek chce oddychać, a jest dla niego powietrze, którym może oddychać. Człowiek chce jeść, a jest co jeść. Co tworzy te pragnienia? Istnienie rzeczy zewnętrznych. To światło stworzyło oczy; to był dźwięk, który tworzył uszy. Tak więc każde pragnienie w istotach ludzkich zostało stworzone przez coś, co już istniało na zewnątrz. Jak może istnieć to pragnienie doskonałości, dążenia do celu i wyjścia poza naturę, jeśli coś go nie stworzyło, nie wwierciło w duszę człowieka i nie sprawiło, że tam żyje? Ten zatem, w kim obudzi się to pragnienie, osiągnie cel. Pragniemy wszystkiego oprócz Boga. To nie jest religia, którą widzisz wokół siebie. Moja pani ma w swoim salonie meble z całego świata, a teraz jest moda na coś japońskiego; więc kupuje wazon i stawia go w swoim pokoju. Taka jest religia ogromnej większości; mają najrozmaitsze rzeczy dla przyjemności i jeśli nie dodadzą odrobiny posmaku religii, życie nie jest w porządku, ponieważ społeczeństwo by ich skrytykowało. Społeczeństwo tego oczekuje; więc muszą mieć jakąś religię. Taki jest obecny stan religii na świecie.

Uczeń poszedł do swojego mistrza i powiedział mu: „Panie, chcę religii”. Mistrz spojrzał na młodzieńca i nie odezwał się, tylko się uśmiechnął. Młody człowiek przychodził codziennie i upierał się, że chce religii. Ale starzec wiedział lepiej niż młody człowiek. Pewnego dnia, gdy było bardzo gorąco, poprosił młodzieńca, aby poszedł z nim nad rzekę i zanurzył się w wodzie. Młody człowiek zanurzył się, a starzec poszedł za nim i siłą przytrzymał młodego mężczyznę pod wodą. Po tym, jak młody człowiek walczył przez chwilę, puścił go i zapytał, czego najbardziej pragnie, gdy był pod wodą. „Tchnienie powietrza” – odpowiedział uczeń. „Czy chcesz Boga w ten sposób? Jeśli tak, dostaniesz Go w jednej chwili” – powiedział mistrz. Dopóki nie masz tego łaknienia, tego pragnienia, nie możesz mieć religii, jakkolwiek możesz walczyć ze swoim intelektem, książkami lub formami. Dopóki nie obudzi się w tobie to pragnienie, nie będziesz lepszy od ateisty; tylko ateista jest szczery, a ty nie.

Pewien wielki mędrzec zwykł mawiać: „Załóżmy, że w jednym pokoju jest złodziej, który w jakiś sposób dowiaduje się, że w sąsiednim pokoju znajduje się ogromna ilość złota, a pomiędzy dwoma pokojami jest tylko cienka przegroda. w jakim stanie byłby ten złodziej? Byłby bezsenny, nie byłby w stanie nic jeść ani nic robić. Jego umysł skupiłby się na zdobyciu tego złota. Chcesz powiedzieć, że gdyby wszyscy ci ludzie naprawdę wierzyli, że Kopalnia Szczęścia, Błogosławieństwa, Chwały były tutaj, czy zachowywałyby się tak, jak robią to na świecie, nie próbując zdobyć Boga?” Gdy tylko człowiek zaczyna wierzyć, że Bóg istnieje, ogarnia go szaleństwo z pragnienia dostania się do Niego. Inni mogą iść swoją drogą, ale gdy tylko człowiek upewni się, że istnieje o wiele wyższe życie niż to, które tutaj prowadzi, gdy tylko poczuje pewność, że zmysły nie są wszystkim, że to ograniczone, materialne ciało jest niczym w porównaniu z nieśmiertelną, wieczną, niegasnącą błogością Jaźni, popada w szaleństwo dopóki sam nie odkryje tej błogości. I to szaleństwo, to pragnienie, ta mania, to jest to, co nazywa się „przebudzeniem” do religii, a kiedy to przychodzi, człowiek zaczyna być religijny. Ale to zajmuje dużo czasu. Wszystkie te formy i ceremonie, te modlitwy i pielgrzymki, te księgi, dzwonki, świece i księża to przygotowania; usuwają nieczystości z duszy. A kiedy dusza się oczyści, w naturalny sposób chce dostać się do kopalni wszelkiej czystości, do samego Boga. Tak jak kawałek żelaza, który przez wieki był pokryty kurzem, może cały czas leżeć w pobliżu magnesu, a mimo to nie jest przez niego przyciągany, ale gdy tylko pył zostanie usunięty, żelazo jest przyciągane przez magnes; tak więc, kiedy dusza ludzka, pokryta kurzem wieków, nieczystościami, niegodziwościami i grzechami, po wielu narodzinach, zostaje wystarczająco oczyszczona przez te formy i ceremonie, czynienie dobra innym, przez  do innych istot, przychodzi jej naturalny pociąg duchowy, budzi się i walczy w kierunku Boga.

Jednak wszystkie te formy i symbole są jedynie początkiem, a nie prawdziwą miłością Boga. Miłość, o której słyszymy wszędzie. Wszyscy mówią: „Kochaj Boga”. Ludzie nie wiedzą, co to znaczy kochać; gdyby tak było, nie mówiliby o tym tak gładko. Każdy człowiek mówi, że potrafi kochać, a potem w mgnieniu oka przekonuje się, że w jego naturze nie ma miłości. Każda kobieta mówi, że potrafi kochać, a wkrótce okazuje się, że nie. Świat jest pełen rozmów o miłości, ale trudno jest kochać. Gdzie jest miłość? Skąd wiesz, że istnieje miłość? Pierwszym sprawdzianem miłości jest to, że nie zna targowania się. Dopóki widzisz człowieka kochającego drugiego tylko po to, żeby coś od niego dostać, wiesz, że to nie jest miłość; to jest robienie zakupów. Gdziekolwiek pojawia się kwestia kupna i sprzedaży, nie jest to miłość. Więc kiedy człowiek modli się do Boga: „Daj mi to, daj mi tamto”, to nie jest miłość. Jak to możliwe? Ofiarowuję ci modlitwę, a ty dajesz mi coś w zamian; tym właśnie to jest, zwykłymi zakupami.

Pewien wielki król udał się na polowanie do lasu i spotkał tam mędrca. Odbył z nim krótką rozmowę i był z niego tak zadowolony, że poprosił go, aby przyjął od niego prezent. „Nie”, powiedział mędrzec, „jestem całkowicie zadowolony ze swojego stanu; te drzewa dają mi dość owoców do jedzenia; te piękne, czyste strumienie dostarczają mi tyle wody, ile chcę; sypiam w tych jaskiniach. Na co mi twoje prezenty, mimo, że jesteś cesarzem?" Cesarz powiedział: „Aby mnie oczyścić, zadowolić, chodź ze mną do miasta i weź jakiś prezent”. W końcu mędrzec zgodził się pójść z cesarzem i zabrano go do pałacu cesarskiego, gdzie było złoto, klejnoty, marmur i najwspanialsze rzeczy. Bogactwo i władza przejawiały się wszędzie. Cesarz poprosił mędrca, aby poczekał minutę, podczas gdy on sam powtarzał swoją modlitwę, po czym udał się do kąta i zaczął się modlić: „Panie, daj mi więcej bogactwa, więcej dzieci, więcej terytorium”. W międzyczasie mędrzec wstał i zaczął odchodzić. Cesarz zobaczył go idącego i poszedł za nim. „Zostań, Panie, nie wziąłeś mojego prezentu i odchodzisz. Mędrzec zwrócił się do niego i powiedział: „Żebraku, nie żebrzę od żebraków. Co możesz dać? Cały czas błagałeś samego siebie”. To nie jest język miłości. Jaka jest różnica między miłością a robieniem zakupów, jeśli prosisz Boga, aby dał ci to lub dał ci tamto? Pierwszym sprawdzianem miłości jest to, że nie zna targowania się. Miłość jest zawsze dawcą, nigdy biorcą. Mówi dziecko Boże: „Jeśli Bóg chce, oddaję Mu wszystko, ale niczego od Niego nie chcę. Nie chcę niczego na tym świecie. Kocham Go, ponieważ chcę Go kochać i nie proszę o łaskę w zamian. Kogo to obchodzi, czy Bóg jest wszechmocny, czy nie? Nie chcę od Niego żadnej mocy ani manifestacji Jego mocy. Wystarczy mi, że jest Bogiem miłości. Nie zadaję więcej pytań”.

Drugim testem jest to, że miłość nie zna strachu. Dopóki człowiek myśli o Bogu jako o Istocie siedzącej ponad chmurami, z nagrodami w jednej ręce i karami w drugiej, nie może być miłości. Czy można przestraszyć kogoś do miłości? Czy baranek kocha lwa? Mysz kota? Niewolnik pana? Niewolnicy czasami symulują miłość, ale czy to jest miłość? Gdzie kiedykolwiek widzisz miłość w strachu? Zawsze jest to fikcja. Z miłością nigdy nie pojawia się idea strachu. Pomyśl o młodej matce na ulicy: jeśli szczeka na nią pies, ucieka do najbliższego domu. Następnego dnia jest na ulicy ze swoim dzieckiem i przypuśćmy, że lew rzuci się na dziecko, gdzie będzie się ona znajdować? Tuż przy paszczy lwa chroniąc swoje dziecko. Miłość pokonała cały jej strach. Tak też w miłości Boga. Kogo obchodzi, czy Bóg nagradza, czy karze? To nie jest myśl osoby kochającej. Pomyśl o sędzim, kiedy wraca do domu, co widzi w nim jego żona? Nie sędziego, nagradzającego lub karzącego, ale jej męża, jej miłość. Co widzą w nim jego dzieci? Ich kochającego ojca, nie karzącego lub nagradzającego. Tak więc dzieci Boże nigdy nie widzą w Nim ani karzącego, ani nagradzającego. Boją się i drżą tylko ludzie, którzy nigdy nie zaznali miłości. Odrzućcie wszelki strach – chociaż te okropne idee Boga jako karzącego lub nagradzającego mogą mieć zastosowanie w dzikich umysłach. Niektórzy ludzie, nawet najbardziej intelektualni, są duchowymi dzikusami i te idee mogą im pomóc. Ale dla ludzi duchowych, ludzi, którzy zbliżają się do religii, w których obudził się duchowy wgląd, takie idee są po prostu dziecinne, po prostu głupie. Tacy ludzie odrzucają wszelkie idee strachu.

Trzeci jest jeszcze wyższym testem. Miłość jest zawsze najwyższym ideałem. Kiedy ktoś przeszedł przez pierwsze dwa etapy, kiedy odrzucił wszelkie zakupy i odrzucił wszelki strach, zaczyna zdawać sobie sprawę, że miłość jest zawsze najwyższym ideałem. Ile razy na tym świecie widzimy piękną kobietę kochającą brzydkiego mężczyznę? Ile razy widzimy przystojnego mężczyznę kochającego brzydką kobietę! Jaka jest atrakcja? Obserwatorzy widzą tylko brzydkiego mężczyznę lub brzydką kobietę, ale nie kochanek; dla kochanka ukochana jest najpiękniejszą istotą, jaka kiedykolwiek istniała. Jak to jest? Kobieta, która kocha brzydkiego mężczyznę, przyjmuje niejako ideał piękna, który ma w swoim umyśle i projektuje go na tego brzydkiego mężczyznę; a to, co czci i kocha, to nie brzydki mężczyzna, ale jej własny ideał. Ten człowiek jest jakby tylko sugestią, a ona pod wpływem tej sugestii rzuca swój własny ideał i zakrywa go; i staje się on jej przedmiotem kultu. Dotyczy to każdego przypadku w którym kochamy. Wielu z nas ma bardzo zwyczajnie wyglądających braci lub siostry; jednak sama idea bycia braćmi lub siostrami czyni ich pięknymi dla nas.

Filozofia w tle polega na tym, że każdy projektuje swój własny ideał i go czci. Ten świat zewnętrzny jest tylko światem sugestii. Wszystko, co widzimy, projektujemy z naszych własnych umysłów. Ziarnko piasku dostaje się do skorupy ostrygi i podrażnia ją. Podrażnienie powoduje wydzielinę w ostrydze, która pokrywa ziarnko piasku, w wyniku czego powstaje piękna perła. Podobnie rzeczy zewnętrzne dostarczają nam sugestii, na podstawie których projektujemy nasze własne ideały i tworzymy nasze przedmioty. Źli postrzegają ten świat jako doskonałe piekło, a dobrzy jako doskonałe niebo. Kochankowie postrzegają ten świat jako pełen miłości, a nienawidzący jako pełen nienawiści; wojownicy widzą tylko walkę, a pokojowi tylko pokój. Doskonały człowiek nie widzi nic poza Bogiem. Dlatego zawsze czcimy nasz najwyższy ideał, a kiedy osiągnęliśmy punkt, w którym kochamy ideał jako ideał, wszelkie spory i wątpliwości znikają na zawsze. Kogo obchodzi, czy Boga można zademonstrować czy nie? Ideał nigdy nie może odejść, ponieważ jest częścią mojej własnej natury. Będę kwestionował ideał tylko wtedy, gdy kwestionuję własne istnienie, a ponieważ nie mogę kwestionować jednego, nie mogę kwestionować drugiego. Kogo obchodzi, czy Bóg może być jednocześnie wszechmocny i wszechmiłosierny, czy nie? Kogo obchodzi, czy On nagradza ludzkość, czy patrzy na nas oczami tyrana, czy dobroczynnego monarchy?

Kochanek przeszedł poza te wszystkie rzeczy, poza nagrody i kary, poza lęki i wątpliwości, poza naukowe lub jakiekolwiek inne dowody. Wystarczy mu ideał miłości i czy nie jest oczywiste, że ten wszechświat jest tylko przejawem tej miłości? Co łączy atomy z atomami, cząsteczki z cząsteczkami i powoduje, że planety zbliżają się do siebie? Co przyciąga ludzi do ludzi, mężczyzn do kobiet, kobiety do mężczyzn, a zwierzęta do zwierząt, ciągnąc niejako cały wszechświat do jednego centrum? To właśnie nazywa się miłością. Jej manifestacja rozciąga się od najniższego atomu do najwyższej istoty: wszechmocna, wszechprzenikająca jest ta miłość. Tym, co przejawia się jako przyciąganie w czujących i nieczujących, w tym, co szczególne i w tym, co uniwersalne, jest miłość Boga. Jest to jedyna siła napędowa, która istnieje we wszechświecie. Pod wpływem tej miłości Chrystus oddaje swoje życie za ludzkość, Budda nawet za zwierzę, matka za dziecko, mąż za żonę. Pod wpływem tej samej miłości ludzie są gotowi oddać życie za ojczyznę i choć dziwnie to zabrzmi, że pod wpływem tej samej miłości złodziej kradnie, morderca popełnia morderstwa. Nawet w tych przypadkach duch jest ten sam, ale manifestacja jest inna. Jest to jedyna siła napędowa we wszechświecie. Złodziej kocha złoto; miłość istnieje, ale jest źle skierowana. Dlatego we wszystkich zbrodniach, jak również we wszystkich cnotliwych czynach, stoi ta wieczna miłość. Załóżmy, że mężczyzna wypisuje czek na tysiąc dolarów dla ubogich w Nowym Jorku i w tym samym czasie w tym samym pokoju inny mężczyzna podrabia nazwisko przyjaciela. Światło, przy którym obaj piszą, jest takie samo, ale każdy będzie odpowiedzialny za użytek, jaki z niego zrobi. To nie światło należy chwalić lub ganić. Nieprzywiązana, ale jaśniejąca we wszystkim jest miłość, siła napędowa wszechświata, bez której wszechświat w jednej chwili by się rozpadł, a tą miłością jest Bóg.

„Nikt, o umiłowana, nigdy nie kocha męża ze względu na męża, ale dla Jaźni, która jest w mężu; nikt, o umiłowana, nigdy nie kocha żony ze względu na żonę, ale dla Jaźni, która jest w żonie. Nikt nigdy nie kocha niczego poza Jaźnią”. Nawet ten egoizm, który jest tak bardzo potępiany, jest tylko przejawem tej samej miłości. Odstąpcie od tej sztuki, nie mieszajcie się w nią, ale zobaczcie tę cudowną panoramę, ten wielki dramat rozgrywający się scena po scenie i usłyszcie tę cudowną harmonię; wszyscy są przejawem tej samej miłości. Nawet w egoizmie ta jaźń będzie się rozmnażać, rosnąć i rosnąć. Ta jedna jaźń, jeden mężczyzna, stanie się dwiema jaźniami, kiedy się ożeni; kilkoma, gdy ma dzieci; i w ten oto sposób rośnie, aż poczuje cały świat jako swoją Jaźń, cały wszechświat jako swoją Jaźń. Rozszerza się w jedną masę uniwersalnej miłości, nieskończonej miłości – miłości, która jest Bogiem.

W ten sposób dochodzimy do tego, co nazywa się najwyższą Bhakti, najwyższym oddaniem, w którym zanikają formy i symbole. Ten, kto to osiągnął, nie może należeć do żadnej sekty, ponieważ wszystkie sekty są w nim. Do czego będzie należeć? Bo wszystkie kościoły i świątynie są w nim. Gdzie jest wystarczająco duży kościół dla niego? Taki człowiek nie może przywiązać się do pewnych ograniczonych form. Gdzie jest granica nieograniczonej miłości, z którą się zjednoczył? We wszystkich religiach, które przyjmują ten ideał miłości, znajdujemy walkę o jej wyrażenie. Chociaż rozumiemy, co ta miłość oznacza i widzimy, że wszystko na tym świecie uczuć i pociągów jest przejawem tej Nieskończonej Miłości, którą wyrazić próbowali mędrcy i święci różnych narodów, to jednak znajdujemy ich wykorzystujących wszystkie moce języka, przemieniających nawet najbardziej cielesną ekspresję w boską.

Tak śpiewał królewski mędrzec hebrajski, tak śpiewali o Indiach. „O umiłowany, jeden pocałunek Twych ust! Kto pocałowany przez Ciebie, jego pragnienie Ciebie wzmaga się na zawsze! Ustają wszelkie smutki, zapomina się o przeszłości, teraźniejszości i przyszłości i myśli tylko o Tobie”. To jest szaleństwo kochanka, kiedy wszystkie pragnienia zniknęły. „Kogo obchodzi zbawienie? Kto troszczy się o ocalenie? Kto troszczy się nawet o bycie doskonałym? Kto troszczy się o wolność?” – mówi kochanek. „Nie chcę bogactwa, ani nawet zdrowia; nie chcę piękna, nie chcę rozumu: pozwól mi rodzić się wciąż na nowo, pośród całego zła, które jest na świecie; nie będę narzekać, ale pozwól mi kochać Ciebie i tylko ze względu na miłość.”

To jest szaleństwo miłości, które znajduje wyraz w tych pieśniach. Najwyższą, najbardziej wyrazistą, najsilniejszą i najbardziej atrakcyjną ludzką miłością jest ta między mężczyzną a kobietą, dlatego też ten język był używany do wyrażania najgłębszego oddania. Szaleństwo tej ludzkiej miłości było najsłabszym echem szalonej miłości świętych. Prawdziwi miłośnicy Boga chcą oszaleć, upoić się miłością do Boga, stać się „ludźmi odurzonymi Bogiem”. Chcą pić z kielicha miłości, który został przygotowany przez świętych i mędrców wszystkich religii, którzy wlali do niego krew swojego serca i w którym skoncentrowały się wszystkie nadzieje tych, którzy kochali Boga bez szukania nagrody, którzy pragnęli miłości tylko dla niej samej. Nagrodą za miłość jest miłość, a cóż to jest za nagroda! Jest to jedyna rzecz, która usuwa wszelkie smutki, jedyny kielich, przy którego piciu znika ta choroba świata. Człowiek popada w boskie szaleństwo i zapomina, że jest człowiekiem.

W końcu odkrywamy, że wszystkie te różne systemy ostatecznie zbiegają się w tym jednym punkcie, w tym doskonałym zjednoczeniu. Zawsze zaczynamy jako dualiści. Bóg jest oddzielną Istotą i ja jestem oddzielną Istotą. Miłość przychodzi pomiędzy i człowiek zaczyna zbliżać się do Boga, a Bóg jakby zaczyna zbliżać się do człowieka. Człowiek podejmuje wszystkie różne relacje życiowe, jako ojciec, matka, przyjaciel lub kochanek; a ostatni punkt zostaje osiągnięty, gdy staje się jednym z obiektem kultu. „Ja jestem tobą, a ty jesteś mną; a czcząc ciebie, czczę siebie, a czcząc siebie, wielbię ciebie”. Tam znajdujemy najwyższą kulminację tego, od czego człowiek zaczyna. Na początku była to miłość do samego siebie, ale roszczenia małego ja sprawiły, że miłość stała się samolubna; w końcu nadszedł pełny blask światła, kiedy ta jaźń stała się Nieskończonością. Ten Bóg, który z początku był gdzieś Istotą, stał się niejako rozwiązany w Nieskończonej Miłości. Sam człowiek również został przemieniony. Zbliżał się do Boga, odrzucał wszelkie próżne pragnienia, których był przedtem pełen. Wraz z pragnieniami zniknął egoizm, a u szczytu odkrył, że Miłość, Kochanek i Ukochany są Jednym.

Maja i Ewolucja Koncepcji Boga

(Wygłoszone w Londynie, 20 października 1896)

Widzieliśmy, jak idea Mājā, która stanowi niejako jedną z podstawowych doktryn Adwaita Wedanty, znajduje się w swoich zalążkach nawet w Samhitāch i że w rzeczywistości wszystkie idee, które rozwijają się w Upaniszady można znaleźć już w Samhitach w takiej czy innej formie. Większość z was jest już zaznajomiona z ideą Maji i wie, że czasami jest ona błędnie wyjaśniana jako iluzja, więc kiedy mówi się, że wszechświat to Maja, to również musi być wyjaśnione jako iluzja. Tłumaczenie tego słowa nie jest ani trafne, ani poprawne. Maja nie jest teorią; jest to po prostu zestawienie faktów dotyczących wszechświata takiego, jaki istnieje i aby zrozumieć Maję musimy cofnąć się do Samhity i zacząć od pojęcia w zarodku.

Widzieliśmy, jak pojawił się pomysł Dewów. Jednocześnie wiemy, że Dewy te były początkowo tylko potężnymi istotami, niczym więcej. Większość z was jest przerażona, kiedy czyta stare pisma, czy to Greków, Hebrajczyków, Persów czy innych i odkrywa, że starożytni bogowie czasami robili rzeczy, które są dla nas bardzo odrażające. Ale kiedy czytamy te książki, całkowicie zapominamy, że jesteśmy ludźmi z XIX wieku, a ci bogowie byli istotami istniejącymi tysiące lat temu. Zapominamy również, że ludzie, którzy czcili tych bogów, nie znajdowali w ich charakterach nic niestosownego, niczego, co mogłoby ich przestraszyć, ponieważ byli do nich bardzo podobni. Mogę również zauważyć, że jest to jedyna wspaniała lekcja, której musimy się nauczyć przez całe nasze życie. Oceniając innych zawsze oceniamy ich według własnych ideałów. To nie jest tak, jak powinno być. Każdy musi być sądzony według własnego ideału, a nie według ideału kogokolwiek innego. W naszych stosunkach z naszymi bliźnimi nieustannie pracujemy pod wpływem tego błędu i jestem zdania, że ogromna większość naszych wzajemnych kłótni wynika po prostu z tej jednej przyczyny, że zawsze próbujemy sądzić cudzych bogów według naszych własnych, ideały innych według naszych ideałów i motywy innych według naszych motywów. W pewnych okolicznościach mógłbym zrobić pewną rzecz, a kiedy widzę inną osobę podążającą tą samą drogą, myślę, że kieruje nią ta sama motywacja, mało myśląc, że chociaż skutek może być taki sam, to jednak wiele innych przyczyn może wywołać ten sam skutek. Mógł wykonać tę czynność z zupełnie innych motywów niż te, które mnie do tego skłoniły. Tak więc, oceniając te starożytne religie, nie możemy zajmować stanowiska, do którego się skłaniamy, ale musimy postawić się w sytuacji myśli i życia tamtych wczesnych czasów.


Wizja okrutnego i bezwzględnego Jehowy w Starym Testamencie przerażała wielu – ale dlaczego? Jakie mają prawo zakładać, że Jehowa starożytnych Żydów musi reprezentować konwencjonalną ideę współczesnego Boga? Jednocześnie nie wolno nam zapominać, że po nas przyjdą ludzie, którzy będą śmiać się z naszych idei religii i Boga w taki sam sposób, w jaki my śmiejemy się z idei starożytnych. Jednak przez wszystkie te różne koncepcje przebiega złota nić jedności i celem Wedanty jest odkrycie tej nici. "Jestem nicią, która przebiega przez te wszystkie różne idee, z których każda jest jak perła" – mówi Pan Kryszna; i obowiązkiem Wedanty jest ustanowienie tej łączącej nici, jakkolwiek niestosowne lub odrażające mogą się wydawać te idee, oceniane zgodnie z dzisiejszymi koncepcjami. Te idee, w kontekście minionych czasów, były harmonijne i nie bardziej ohydne niż nasze obecne idee. Okropność staje się oczywista tylko wtedy, gdy próbujemy wyjąć ją z jej otoczenia i zastosować w naszych własnych obecnych okolicznościach. Gdyż stare otoczenie jest martwe i zniknęło. Tak jak starożytny Żyd rozwinął się w przenikliwego, nowoczesnego, bystrego Żyda, a starożytny Aryjczyk w intelektualnego Hindusa, podobnie Jehowa dorósł i Dewy dorosły.

Wielkim błędem jest uznanie ewolucji wyznawców, podczas gdy nie uznajemy ewolucji Obiektu Uwielbienia. Nie przypisuje się mu postępów, jakich dokonali jego wielbiciele. To znaczy ty i ja reprezentując idee rozwinęliśmy się; ci bogowie również, jako reprezentujący idee, urośli. Może ci się to wydawać dziwne, że Bóg może wzrastać. Nie może. On jest niezmienny. W tym samym sensie prawdziwy człowiek nigdy nie rośnie. Ale ludzkie wyobrażenia o Bogu nieustannie się zmieniają i rozszerzają. Zobaczymy później, jak prawdziwy człowiek za każdym z tych ludzkich przejawów jest niewzruszony, niezmienny, czysty i zawsze doskonały; i w ten sam sposób idea Boga, którą tworzymy, jest zwykłą manifestacją, naszym własnym stworzeniem. Za tym stoi prawdziwy Bóg, który nigdy się nie zmienia, zawsze czysty, niezmienny. Ale manifestacja zawsze się zmienia, odsłaniając coraz bardziej rzeczywistość. Kiedy ujawnia więcej faktów za sobą, nazywa się to postępem, kiedy ukrywa więcej faktów za sobą, nazywa się to regresją. Tak więc, gdy my rośniemy, rosną bogowie. Ze zwykłego punktu widzenia, tak jak ujawniamy się w trakcie ewolucji, tak objawiają się bogowie.

Będziemy teraz w stanie zrozumieć teorię Maji. We wszystkich regionach świata jedno pytanie, które proponują przedyskutować, brzmi: Dlaczego we wszechświecie panuje dysharmonia? Dlaczego we wszechświecie istnieje to zło? Nie znajdujemy tego pytania u samych początków prymitywnych idei religijnych, ponieważ świat nie wydawał się człowiekowi prymitywnemu niestosowny. Okoliczności nie były dla niego nieharmonijne; nie było odrobiny opinii; dla niego nie było antagonizmu dobra i zła. Było tylko uczucie w jego własnym sercu czegoś, co mówiło tak i czegoś, co mówiło nie. Człowiek prymitywny był człowiekiem impulsywnym. Robił to, co mu przyszło do głowy, i starał się wydobyć z mięśni każdą myśl, jaka przyszła mu do głowy i nigdy nie zatrzymywał się, by osądzać i rzadko próbował hamować swoje impulsy. Tak więc w przypadku bogów byli oni także stworzeniami impulsywnymi. Indra przychodzi i rozbija siły demonów. Jehowa jest zadowolony z jednej osoby, a niezadowolony z innej, z jakiego powodu nikt nie wie ani nie pyta. Zwyczaj dociekania nie pojawił się w tym czasie, więc wszystko co robił uważano za słuszne. Nie było pojęcia dobra i zła. Dewy zrobiły wiele niegodziwych rzeczy w naszym znaczeniu tego słowa; raz po raz Indra i inni bogowie popełniali bardzo niegodziwe czyny, ale wyznawcom Indry nie przychodziły do głowy idee niegodziwości i zła, więc nie kwestionowali ich.

Wraz z rozwojem idei etycznych nadeszła walka. Powstał w człowieku pewien zmysł, nazywany w różnych językach i narodach różnymi imionami. Nazwijcie to głosem Boga albo rezultatem wcześniejszej edukacji, czy jak chcecie, ale efekt był taki, że miało to moc powstrzymującą naturalne impulsy człowieka. W naszych umysłach jest jeden impuls, który mówi: zrób. Za nim wznosi się inny głos, który mówi: nie rób tego. W naszym umyśle jest jeden zestaw idei, który zawsze walczy o wydostanie się na zewnątrz kanałami zmysłów, a za nim, choć może być cienki i słaby jest nieskończenie cichy głos, który mówi: nie wychodź na zewnątrz. Dwa piękne sanskryckie słowa określające te zjawiska to Prawrytti i Niwrytti, „krążenie do przodu” i „krążenie do wewnątrz”. To krążenie do przodu zwykle rządzi naszymi działaniami. Religia zaczyna się od tego krążenia do wewnątrz. Religia zaczyna się od tego „nie rób”. Duchowość zaczyna się od tego „nie rób”. Kiedy nie ma „nie rób”, religia się nie zaczęła. I to „nie rób” nadeszło powodując, że ludzkie idee rosły, pomimo walczących bogów, których czcili.

W sercach ludzkości obudziło się trochę miłości. Było jej rzeczywiście bardzo mało, a nawet teraz nie jest dużo większa. Początkowo ograniczała się to do plemienia obejmującego być może członków tego samego plemienia; ci bogowie kochali swoje plemiona, a każdy bóg był bogiem plemiennym, obrońcą tego plemienia. Czasami członkowie plemienia sami uważali się za potomków swojego boga, tak jak klany w różnych narodach myślą, że są wspólnymi potomkami człowieka, który był założycielem klanu. W starożytności żyli i nadal istnieją ludzie, którzy twierdzą, że są potomkami nie tylko tych plemiennych bogów, ale także Słońca i Księżyca. Czytacie w starożytnych sanskryckich księgach o wielkich heroicznych cesarzach dynastii słonecznej i księżycowej. Byli pierwszymi czcicielami Słońca i Księżyca i stopniowo zaczęli uważać się za potomków boga Słońca, Księżyca i tak dalej. Więc kiedy te plemienne idee zaczęły się rozwijać, pojawiła się odrobina miłości, trochę idei wzajemnego obowiązku, trochę organizacji społecznej. Potem naturalnie pojawił się pomysł: jak możemy żyć razem bez tolerowania się i znoszenia? Jak jeden człowiek może żyć z drugim, nie mając czasu na hamowanie swoich impulsów, powstrzymywanie się, powstrzymywanie się od robienia rzeczy, do których skłaniałby go jego umysł? To jest niemożliwe. Stąd bierze się idea powściągliwości. Cała tkanka społeczna opiera się na idei powściągliwości i wszyscy wiemy, że mężczyzna lub kobieta, którzy nie nauczyli się wielkiej lekcji tolerowania się i znoszenia, wiodą najnędzniejsze życie.

Teraz, kiedy pojawiły się te idee religii, przebłysk czegoś wyższego, bardziej etycznego, olśnił intelekt ludzkości. Okazało się, że starzy bogowie są niestosowni – ci hałaśliwi, walczący, pijący, jedzący wołowinę bogowie starożytnych – których rozkoszą był zapach palonego mięsa i libacje mocnego trunku. Czasami Indra pił tak dużo, że upadał na ziemię i mówił niezrozumiale. Tych bogów nie można było dłużej tolerować. Pojawił się pomysł dociekania motywów, a bogowie musieli przyjść po swoją część dociekań. Żądano powodu takiego a takiego działania, a powodu brakowało. Dlatego człowiek porzucił tych bogów, a raczej rozwinęli oni wyższe idee dotyczące ich. Zrobili przegląd wszystkich działań i cech bogów i odrzucili te, których nie mogli zharmonizować, a zachowali te, które mogli zrozumieć i połączyli je nazywając jednym imieniem, Dewa–dewa, Bóg bogów. Bóg, którego należy czcić, nie był już prostym symbolem władzy; wymagane było coś więcej. Był bogiem etycznym; umiłował człowieka i czynił mu dobro. Ale idea boga pozostała. Zwiększyli jego znaczenie etyczne, a także zwiększyli jego moc. Stał się najbardziej etyczną istotą we wszechświecie, a także prawie wszechmocnym.

Ale całe to łatanie nie wystarczyło. W miarę jak wyjaśnienie przybierało większe rozmiary, trudności, które starały się rozwiązać, robiły to samo. Jeśli cechy boga wzrastały w postępie arytmetycznym, trudność i wątpliwości wzrastały w postępie geometrycznym. Trudność Jehowy była bardzo mała w porównaniu z trudnością Boga wszechświata i ta kwestia pozostaje do dnia dzisiejszego. Dlaczego pod panowaniem wszechmocnego i wszechmogącego Boga wszechświata miałyby istnieć diaboliczne rzeczy? Dlaczego jest o wiele więcej nieszczęścia niż szczęścia i o wiele więcej niegodziwości niż dobra? Możemy zamknąć oczy na te wszystkie rzeczy, ale faktem pozostaje, że ten świat jest ohydny. W najlepszym przypadku jest to piekło Tantala. Oto jesteśmy z silnymi impulsami i silniejszymi pragnieniami przyjemności zmysłowych ale nie możemy ich zaspokoić. Powstaje fala, która wbrew naszej woli popycha nas do przodu, a gdy tylko zrobimy krok, przychodzi cios. Wszyscy jesteśmy skazani na życie tutaj jak Tantal. Ideały przychodzą nam do głowy daleko poza granice naszych ideałów zmysłowych, ale kiedy staramy się je wyrazić, nie możemy tego zrobić. Z drugiej strony jesteśmy miażdżeni przez narastającą wokół nas masę. Jednak jeśli porzucę wszelką idealność i po prostu przedzieram się przez ten świat, moje istnienie jest istnieniem dzikusa, a ja degeneruję się i degraduję. Żaden sposób nie jest szczęściem. Nieszczęście jest losem tych, którzy są zadowoleni z życia na tym świecie, będąc urodzonymi takimi, jakimi są. Tysiąc razy większa nędza spotyka tych, którzy ośmielają się stanąć w obronie prawdy i wyższych rzeczy i którzy ośmielają się prosić o coś wyższego niż zwykła brutalna egzystencja tutaj. To są fakty; ale nie ma wyjaśnienia – nie może być żadnego wyjaśnienia. Ale Wedanta wskazuje drogę wyjścia. Musisz pamiętać, że muszę ci powiedzieć fakty, które czasami cię przerażą, ale jeśli pamiętasz, co mówię, myślisz o tym i przetrawiasz to, będzie to twoje, wzniesie cię wyżej i sprawi, że będziesz zdolny do zrozumienia i życia w prawdzie.

A więc, stwierdzeniem faktu jest to, że ten świat jest piekłem Tantala, że nic o tym wszechświecie nie wiemy, ale jednocześnie nie możemy powiedzieć, że nie wiemy. Nie mogę powiedzieć, że ten łańcuch istnieje, kiedy myślę, że go nie znam. To może być całe złudzenie mojego mózgu. Może cały czas śnię. Śnię, że mówię do ciebie, a ty mnie słuchasz. Nikt nie może udowodnić, że to nie sen. Sam mój mózg może być snem, a co do tego nikt nigdy nie widział własnego mózgu. Wszyscy przyjmujemy to za pewnik. Tak jest ze wszystkim. Moje własne ciało traktuję jako coś oczywistego. Jednocześnie nie mogę powiedzieć, że nie wiem. Tego stania między wiedzą a ignorancją, tego mistycznego zmierzchu, mieszania się prawdy z fałszem – i gdzie się spotykają – nikt nie wie. Idziemy pośród snu. Na wpół śpiące, na wpół przebudzone, całe nasze życie jest we mgle; taki jest los każdego z nas. Taki jest los wszelkiej wiedzy zmysłowej. Taki jest los całej filozofii, całej chełpiącej się nauki, całej chełpiącej się ludzkiej wiedzy. To jest wszechświat.

To, co nazywacie materią, duchem, umysłem lub czymkolwiek innym, czym chcielibyście je nazwać, pozostaje niezmienne: nie możemy powiedzieć, że są, nie możemy powiedzieć, że ich nie ma. Nie możemy powiedzieć, że są jednym, nie możemy powiedzieć, że jest ich wielu. Ta wieczna gra światła i ciemności – bezładna, nierozróżnialna, nierozłączna – jest zawsze obecna. Fakt, ale jednocześnie nie fakt; obudzić się i jednocześnie zasnąć. To jest stwierdzenie faktów i to właśnie nazywa się Maja. Rodzimy się w tej Maji, żyjemy w niej, myślimy w niej, śnimy w niej. Jesteśmy w niej filozofami, jesteśmy w niej duchowymi ludźmi, co więcej, w tej Maji jesteśmy diabłami i w tej Maji jesteśmy bogami. Rozciągnij swoje idee tak daleko, jak tylko możesz, aby były coraz wyższe, nazwij je nieskończonymi lub jakąkolwiek inną nazwą, nawet te idee mieszczą się w obrębie tej Maji. Nie może być inaczej, a cała ludzka wiedza jest uogólnieniem tej Maji, próbująca poznać ją taką, jaką się wydaje. To jest dzieło Nāma–Rupa – imienia i formy. Wszystko, co ma formę, wszystko, co wywołuje ideę w twoim umyśle, jest wewnątrz Maji; ponieważ wszystko, co jest związane prawami czasu, przestrzeni i przyczynowości, znajduje się w obrębie Maji.

Wróćmy trochę do tych wczesnych idei Boga i zobaczmy, co się z nimi stało. Od razu dostrzegamy, że idea jakiejś Istoty, która wiecznie nas kocha – wiecznie bezinteresownej i wszechmocnej, rządzącej tym wszechświatem – nie może nas zadowolić. „Gdzie jest sprawiedliwy, miłosierny Bóg?” – zapytał filozof. Czy nie widzi, jak miliony Jego dzieci giną w postaci ludzi i zwierząt; bo któż może tu przeżyć jedną chwilę bez zabijania innych? Czy możesz zaczerpnąć oddechu, nie niszcząc tysięcy istnień? Żyjesz, bo miliony umierają. Każda chwila twojego życia, każdy oddech, którym oddychasz, jest śmiercią dla tysięcy; każdy twój ruch to śmierć dla milionów. Każdy zjedzony kęs to śmierć dla milionów. Dlaczego mieliby umrzeć? Istnieje stary sofizmat, że są one bardzo niskimi istotami. Zakładanie, że tak jest – jest wątpliwe, bo kto wie, czy mrówka jest większa od człowieka, czy człowiek od mrówki – któż może udowodnić jedną lub drugą stronę? Pomijając to pytanie, nawet przyjmując za pewnik, że są to bardzo niskie istoty, dlaczego jednak miałyby umierać? Jeśli są niskie, mają więcej powodów do życia. Dlaczego nie? Ponieważ żyją bardziej zmysłami, odczuwają przyjemność i ból tysiąckrotnie bardziej niż ty czy ja. Kto z nas zjada obiad z takim samym zapałem jak pies czy wilk? Nikt, ponieważ nasze energie nie są w zmysłach; są w intelekcie, w duchu. Ale u zwierząt cała ich dusza jest w zmysłach, przez co szaleją i cieszą się rzeczami, o których my, ludzie, nigdy nie śnimy, a ból jest współmierny do przyjemności. Przyjemność i ból są wymierzane w równej mierze. Jeżeli przyjemność odczuwana przez zwierzęta jest o wiele ostrzejsza niż odczuwana przez człowieka, wynika z tego, że zwierzęce odczuwanie bólu jest równie wyostrzone, jeśli nie ostrzejsze niż u człowieka. Tak więc faktem jest, że ból i nieszczęście, jakie ludzie odczuwają podczas umierania, są tysiąckrotnie silniejsze u zwierząt, a mimo to zabijamy je, nie troszcząc się o ich niedolę. To jest Maja. A jeśli założymy, że istnieje osobowy Bóg taki jak człowiek, który wszystko stworzył, te tak zwane wyjaśnienia i teorie, które próbują udowodnić, że dobro pochodzi ze zła, nie są wystarczające. Niech przyjdzie dwadzieścia tysięcy dobrych rzeczy, ale dlaczego miałyby pochodzić od zła? Zgodnie z tą zasadą mógłbym poderżnąć gardła innym, ponieważ chcę w pełni rozkoszować się moimi pięcioma zmysłami. To nie jest żaden powód. Dlaczego dobro miałoby przyjść przez zło? Pytanie pozostaje bez odpowiedzi i nie można na nie odpowiedzieć. Filozofia Indii musiała to przyznać.

Wedanta była (i jest) najodważniejszym systemem religijnym. Nigdzie się ona nie zatrzymała i miała jedną zaletę. Nie było zespołu kapłanów, który starałby się stłumić każdego człowieka, który próbował mówić prawdę. Zawsze istniała absolutna wolność religijna. W Indiach niewola przesądów ma charakter społeczny; tutaj, na Zachodzie, społeczeństwo jest bardzo wolne. Sprawy społeczne w Indiach są bardzo surowe, ale opinia religijna jest wolna. W Anglii człowiek może ubierać się, jak mu się podoba lub jeść to, co mu się podoba – nikt nie ma nic przeciwko; ale jeśli opuści mszę, to pani Grundy się nim zajmie. Musi najpierw dostosować się do tego, co społeczeństwo mówi na temat religii, a potem może myśleć o prawdzie. Z drugiej strony w Indiach, jeśli człowiek je obiad z kimś, kto nie należy do jego własnej kasty, społeczeństwo ze wszystkimi jego straszliwymi mocami miażdży go natychmiast. Jeśli chce się ubierać trochę inaczej niż jego przodek przed wiekami, to już po nim. Słyszałem o człowieku, który został odrzucony przez społeczeństwo ponieważ przeszedł kilka mil aby zobaczyć pierwszy pociąg kolejowy. Cóż, założymy, że to nie była prawda! Ale w religii znajdujemy ateistów, materialistów i Buddystów, wyznania, opinie i spekulacje wszystkich faz i odmian, niektóre o najbardziej zdumiewającym charakterze, żyjące obok siebie. Głosiciele wszystkich sekt docierają do i zdobywają zwolenników, a u samych bram świątyń bogów Bramini – należy im to przyznać – pozwalają nawet materialistom stanąć i wyrazić swoje opinie.

Budda zmarł w dojrzałym wieku. Pamiętam mojego przyjaciela, wielkiego amerykańskiego naukowca, który lubił czytać o jego życiu. Nie podobała mu się śmierć Buddy, ponieważ nie został ukrzyżowany. Co za fałszywy pomysł! Aby człowiek był wielki musi zostać zamordowany! Takie idee nigdy nie dominowały w Indiach. Ten wielki Budda podróżował po całych Indiach, potępiając ich bogów, a nawet Boga wszechświata, a mimo to dożył sędziwego wieku. Żył osiemdziesiąt lat i nawrócił połowę kraju.

Potem byli Ćārwākowie, którzy głosili straszne rzeczy, najwyższy, nieskrywany materializm jakiego w XIX wieku nie śmieli otwarcie głosić. Tym Ćarwakom pozwolono głosić od świątyni do świątyni i od miasta do miasta, że religia to nonsens, że to wszystko wymysł kapłaństwa, że Wedy to słowa i pisma głupców, łotrów i demonów i że nie ma ani Boga, ani wiecznej duszy. Jeśli dusza istniała, dlaczego nie wróciła po śmierci, pociągnięta miłością żony i dziecka. Ich pomysł polegał na tym, że jeśli istnieje dusza, to po śmierci musi nadal kochać, chcieć dobrze zjeść i ładnie się ubrać. Jednak nikt nie skrzywdził tych Ćarwaków.

Tak więc Indie zawsze miały tę wspaniałą ideę wolności religijnej, a musicie pamiętać, że wolność jest pierwszym warunkiem wzrostu. Czego nie uczynisz wolnym, nigdy nie wzrośnie. Pomysł, że możesz sprawić by inni wzrastali i pomagać im w rozwoju, że możesz nimi kierować i przewodzić zawsze zachowując dla siebie wolność nauczyciela jest nonsensem, niebezpiecznym kłamstwem, które opóźniło wzrost milionów istnień ludzkich na tym świecie. Niech ludzie mają światło wolności. To jedyny warunek wzrostu.

My w Indiach pozwoliliśmy na wolność w sprawach duchowych i nawet dzisiaj mamy ogromną duchową moc w myśli religijnej. Wy dajecie taką samą swobodę w sprawach społecznych, a więc macie wspaniałą organizację społeczną. Nie daliśmy żadnej swobody ekspansji spraw społecznych, a nasze społeczeństwo jest ograniczone. Nigdy nie daliście wolności w sprawach religijnych ale ogniem i mieczem narzuciliście swoje przekonania, w wyniku czego religia jest skarłowaciałym, zdegenerowanym naroślem w europejskim umyśle. W Indiach musimy zdjąć kajdany ze społeczeństwa; w Europie łańcuchy muszą zostać zdjęte z nóg postępu duchowego. Wtedy nastąpi wspaniały wzrost i rozwój człowieka. Jeśli odkryjemy, że istnieje jedna jedność we wszystkich tych wydarzeniach, duchowych, moralnych i społecznych, przekonamy się, że religia w pełnym znaczeniu tego słowa musi wejść do społeczeństwa i do naszego codziennego życia. W świetle Wedanty zrozumiesz, że wszystkie nauki są jedynie przejawami religii, podobnie jak wszystko, co istnieje na tym świecie.

Widzimy więc, że dzięki wolności zbudowano nauki; a w nich mamy dwa zestawy opinii, jeden materialistyczny i potępiający, a drugi pozytywny i konstruktywny. To bardzo ciekawy fakt, że można je znaleźć w każdym społeczeństwie. Przypuśćmy, że w społeczeństwie istnieje zło, natychmiast znajdzie się grupa, która powstanie i potępi je w mściwy sposób, co czasami przeradza się w fanatyzm. W każdym społeczeństwie są fanatycy, a kobiety często przyłączają się do tych krzyków ze względu na swoją impulsywną naturę. Każdy fanatyk, który wstaje i coś potępia może zapewnić sobie zwolenników. Bardzo łatwo jest się zepsuć; maniak może zepsuć wszystko, co mu się podoba, ale trudno byłoby mu coś zbudować. Ci fanatycy mogą zrobić trochę dobrego, zgodnie ze swoim światłem, ale uczynią znacznie więcej szkód. Ponieważ instytucji społecznych nie tworzy się w jeden dzień a ich zmiana oznacza usunięcie przyczyny. Załóżmy, że istnieje zło; potępienie go nie usunie go, ale musisz zabrać się do pracy u źródła. Najpierw znajdź przyczynę, a następnie ją usuń, a skutek również zostanie usunięty. Zwykły krzyk nie przyniesie żadnego skutku, chyba że rzeczywiście spowoduje nieszczęście.

Są inni, którzy mieli współczucie w sercu i rozumieli ideę, że musimy zagłębić się w sprawę, byli to wielcy święci. Musicie pamiętać o jednym fakcie, że wszyscy wielcy nauczyciele świata oświadczyli, że nie przybyli, aby niszczyć, ale wypełnić. Wiele razy ich nie zrozumiano, a ich wyrozumiałość uważano za kompromis niezgodny z istniejącymi popularnymi opiniami. Nawet teraz czasami słyszy się, że ci prorocy i wielcy nauczyciele byli raczej tchórzliwi i nie odważyli się powiedzieć i zrobić tego, co uważali za słuszne; ale tak nie było. Fanatycy mało rozumieją nieskończoną moc miłości w sercach tych wielkich mędrców, którzy uważali mieszkańców tego świata za swoje dzieci. Byli to prawdziwi ojcowie, prawdziwi bogowie, przepełnieni nieskończoną sympatią i cierpliwością dla wszystkich; byli gotowi tolerować i znosić. Wiedzieli, jak powinno rozwijać się społeczeństwo ludzkie i cierpliwie, powoli, pewnie stosowali swoje środki zaradcze, nie przez potępianie i straszenie ludzi, ale przez delikatne i uprzejme prowadzenie ich krok po kroku w górę. Takimi byli autorzy Upaniszad. Doskonale wiedzieli, że stare idee Boga nie dają się pogodzić z zaawansowanymi ideami etycznymi tamtych czasów; doskonale wiedzieli, że to, co głosili ateiści, zawierało sporo prawdy, co więcej, wielkie samorodki prawdy; ale jednocześnie rozumieli, że ci, którzy chcą zerwać nić łączącą koraliki, którzy chcą zbudować nowe społeczeństwo w powietrzu, poniosą całkowitą porażkę.

Nigdy nie budujemy od nowa, po prostu zmieniamy miejsca; nie możemy mieć nic nowego, zmieniamy tylko położenie rzeczy. Ziarno wyrasta na drzewo, cierpliwie i delikatnie; musimy skierować nasze siły w stronę prawdy i wypełnić prawdę, która istnieje, a nie próbować tworzyć nowe prawdy. Tak więc, zamiast potępiać te stare idee Boga jako nieprzystające do współczesnych czasów, starożytni mędrcy zaczęli szukać rzeczywistości, która w nich była. Rezultatem była filozofia Wedanty, a ze starych bóstw, z monoteistycznego Boga, Władcy wszechświata, znajdowali oni coraz wyższe idee w tym, co nazywa się Bezosobowym Absolutem; znaleźli jedność w całym wszechświecie.

Ten, kto widzi w tym świecie wielości, że Jedno przebiega przez wszystko, w tym świecie śmierci ten, kto znajduje to Jedno Nieskończone Życie, a w tym świecie nieświadomości i ignorancji ten, kto znajduje to Jedno Światło i Wiedzę, do tego należy wieczny pokój. Do nikogo innego, do nikogo innego.

Maja i Iluzja

(Wygłoszone w Londynie)

Prawie każdy z was słyszał o słowie Mājā. Na ogół jest używane, choć błędnie, do określenia iluzji, złudzenia lub czegoś w tym rodzaju. Ale teoria Maji jest jednym z filarów, na których opiera się Wedanta; konieczne jest zatem, aby było ona właściwie rozumiana. Proszę was o trochę cierpliwości, gdyż istnieje wielkie niebezpieczeństwo, że zostanie źle zrozumiana. Najstarszą ideą Maji, którą znajdujemy w literaturze wedyjskiej, jest poczucie złudzenia; ale wtedy nie osiągnięto jeszcze prawdziwej teorii. Znajdujemy takie fragmenty, jak: „Indra poprzez swoją Maja przybierał różne formy”. To prawda, że słowo Maja oznacza tutaj coś w rodzaju magii i znajdujemy różne inne fragmenty, które zawsze mają to samo znaczenie. Słowo Maja całkowicie zniknęło z pola widzenia. Ale w międzyczasie pomysł się rozwijał. Później padło pytanie: „Dlaczego nie możemy poznać tej tajemnicy wszechświata?” A udzielona odpowiedź była bardzo znamienna: „Ponieważ na próżno gadamy i zadowalamy się rzeczami zmysłów i ponieważ gonimy za pragnieniami, dlatego niejako zasłaniamy Rzeczywistość mgłą." Tutaj w ogóle nie używa się słowa Maja, ale dochodzimy do wniosku, że przyczyną naszej ignorancji jest rodzaj mgły, która pojawiła się między nami a Prawdą. Znacznie później, w jednej z ostatnich Upaniszad, ponownie pojawia się słowo Maja, ale tym razem dokonało się w nim przekształcenie, a słowo to nabrało wielu nowych znaczeń. Wysuwano i powtarzano teorie, podejmowano inne, aż w końcu idea Maja została ustalona. W Śwetāśwatara Upaniszadzie czytamy: „Wiedz, że przyroda jest Mają, a Władcą tej Maji jest Sam Pan”. Zwracając się do naszych filozofów, stwierdzamy, że słowem Maja manipulowano na różne sposoby, aż doszliśmy do wielkiego Śankaraćarji. Buddyści również trochę manipulowali teorią Maji, ale w rękach Buddystów stała się ona bardzo podobna do tego, co nazywa się idealizmem i takie jest obecnie ogólnie nadawane znaczenie słowu Maja. Kiedy Hindus mówi, że świat to Maja, ludzie od razu wpadają na pomysł, że świat jest iluzją. Ta interpretacja ma pewne podstawy, ponieważ pochodzi od filozofów buddyjskich, ponieważ była pewna grupa filozofów, którzy w ogóle nie wierzyli w świat zewnętrzny. Ale Maja Wedanty, w swojej ostatniej rozwiniętej formie nie jest ani idealizmem, ani realizmem, ani teorią. To proste stwierdzenie faktów – kim jesteśmy i co widzimy wokół siebie.

Jak powiedziałem wam wcześniej, umysły ludzi, od których pochodzą Wedy, skupione były na przestrzeganiu zasad, na odkrywaniu zasad. Nie mieli czasu na pracę nad szczegółami ani na ich oczekiwanie; chcieli wejść w głąb do sedna rzeczy. Coś poza nimi jakby ich wzywało i nie mogli czekać. Rozproszone w różnych Upaniszadach widzimy, że szczegóły przedmiotów, które obecnie nazywamy nowoczesnymi naukami, są często bardzo błędne, ale jednocześnie ich zasady są poprawne. Na przykład idea eteru, która jest jedną z najnowszych teorii współczesnej nauki, znajduje się w naszej starożytnej literaturze w formach znacznie bardziej rozwiniętych niż dzisiejsza współczesna naukowa teoria eteru, ale była tam w swej zasadzie. Kiedy próbowali zademonstrować działanie tej zasady, popełnili wiele błędów. Teorię wszechprzenikającej zasady życia, według której wszelkie życie w tym wszechświecie jest jedynie różnym przejawieniem rozumiano w czasach wedyjskich; znajduje się w Brāhmanach. W Samhitāch znajduje się długi hymn na cześć Prāna, której całe życie jest tylko przejawem. Nawiasem mówiąc, niektórych z was może zainteresować informacja, że w filozofii wedyjskiej istnieją teorie dotyczące pochodzenia życia na ziemi, bardzo podobne do tych, które rozwinęli niektórzy współcześni europejscy naukowcy. Wszyscy oczywiście wiecie, że istnieje teoria, że życie pochodzi z innych planet. Jest ustaloną doktryną niektórych filozofów wedyjskich, że życie pochodzi w ten sposób z księżyca.

Przechodząc do zasad, uważamy, że ci myśliciele wedyjscy są bardzo odważni i cudownie bezpardonowi w głoszeniu wielkich i uogólnionych teorii. Ich rozwiązanie tajemnicy wszechświata, ze świata zewnętrznego, było tak satysfakcjonujące jak to tylko możliwe. Szczegółowe działania współczesnej nauki nie przybliżają tej kwestii ani o krok do rozwiązania, ponieważ zasady zawiodły. Jeśli teoria eteru nie dała w starożytności rozwiązania tajemnicy wszechświata, to dopracowanie szczegółów tej teorii eteru nie przybliżyłoby nas zbytnio do prawdy. Gdyby teoria wszechprzenikającego życia zawiodła jako teoria tego wszechświata, szczegółowe opracowanie nic by nie znaczyło, ponieważ szczegóły nie zmieniają zasady wszechświata. Chodzi mi o to, że w swoich badaniach nad zasadą myśliciele hinduscy byli równie odważni, a w niektórych przypadkach znacznie odważniejsi niż współcześni. Dokonali jednych z najwspanialszych uogólnień, jakie do tej pory osiągnięto, a niektóre nadal pozostają teoriami, których współczesna nauka jeszcze nie zdobyła jako teorii. Na przykład nie tylko doszli do teorii eteru, ale wyszli poza nią i sklasyfikowali umysł również jako jeszcze bardziej rozrzedzony eter. Poza tym znowu znaleźli jeszcze bardziej rozrzedzony eter. Jednak to nie było żadne rozwiązanie, nie rozwiązało problemu. Żadna ilość wiedzy o świecie zewnętrznym nie mogła rozwiązać tego problemu. „Ale”, mówi naukowiec, „dopiero zaczynamy trochę wiedzieć: poczekaj kilka tysięcy lat, a znajdziemy rozwiązanie”. „Nie”, mówi Wedantysta, ponieważ udowodnił ponad wszelką wątpliwość, że umysł jest ograniczony, że nie może przekroczyć pewnych granic – poza czasem, przestrzenią i przyczynowością. Tak jak żaden człowiek nie może wyskoczyć z samego siebie, tak też żaden człowiek nie może wyjść poza granice, które nałożyły na niego prawa czasu i przestrzeni. Każda próba rozwiązania praw przyczynowości, czasu i przestrzeni byłaby daremna, ponieważ sama próba musiałaby zostać podjęta przez przyjęcie za pewnik istnienia tych trzech. Co zatem oznacza stwierdzenie o istnieniu świata? „Ten świat nie istnieje”. Co to znaczy? Oznacza to, że nie ma absolutnego istnienia. Istnieje tylko w relacji do mojego umysłu, do twojego umysłu i do umysłu każdego innego. Widzimy ten świat pięcioma zmysłami, ale gdybyśmy mieli inny zmysł, zobaczylibyśmy w nim coś więcej. Gdybyśmy mieli jeszcze inny zmysł, wydawałby się nam czymś jeszcze innym. Nie ma zatem rzeczywistego istnienia; nie ma niezmiennego, nieruchomego, nieskończonego istnienia. Nie można go też nazwać nieistnieniem, skoro istnieje, a my niewolniczo pracujemy w nim i przez niego. Jest mieszanką istnienia i nieistnienia.

Przechodząc od abstrakcji do zwykłych, codziennych szczegółów naszego życia, odkrywamy, że całe nasze życie jest sprzecznością, mieszanką istnienia i nieistnienia. Istnieje taka sprzeczność w wiedzy. Wydaje się, że człowiek może wiedzieć wszystko, jeśli tylko chce wiedzieć; ale zanim zrobi kilka kroków, znajduje adamantytową ścianę, której nie może przejść. Cała jego praca jest w kole i nie może wyjść poza ten krąg. Problemy, które są mu najbliższe i najdroższe popychają go i wzywają dzień i noc aby je rozwiązać, ale nie może ich rozwiązać, ponieważ nie może wyjść poza swój intelekt. A jednak to pragnienie jest w nim mocno zakorzenione. Wiemy jednak, że jedyne dobro można osiągnąć kontrolując je i sprawdzając. Z każdym oddechem, każdy impuls naszego serca prosi nas, abyśmy byli samolubni. Jednocześnie istnieje poza nami jakaś siła, która mówi, że tylko bezinteresowność jest dobra. Każde dziecko to urodzony optymista; śni złote sny. W młodości staje się jeszcze większym optymistą. Młodemu człowiekowi trudno uwierzyć, że istnieje coś takiego jak śmierć, coś takiego jak porażka czy degradacja. Nadchodzi starość, a życie to masa ruin. Marzenia rozwiały się w powietrzu, a człowiek staje się pesymistą. W ten sposób popadamy z jednej skrajności w drugą, miotani przez naturę, nie wiedząc, dokąd zmierzamy. Przypomina mi to słynną pieśń z Lalita Wistara, biografii Buddy. Budda urodził się, jak mówi księga, jako zbawca ludzkości, ale zapomniał o sobie w przepychu swojego pałacu. Kilka aniołów przybyło i zaśpiewało pieśń, aby go obudzić. A ciężarem całej pieśni jest to, że płyniemy rzeką życia, która nieustannie się zmienia, bez zatrzymania i bez odpoczynku. Tak samo nasze życia, wciąż płyną nie zaznając odpoczynku. Co mamy robić? Człowiek, który ma dość jedzenia i picia, jest optymistą i unika wszelkich wzmianek o nieszczęściu, bo go to przeraża. Nie mów mu o smutkach i cierpieniach świata; idź do niego i powiedz, że wszystko jest w porządku. „Tak, jestem bezpieczny” – mówi. „Popatrz na mnie! Mam ładny dom, w którym mieszkam. Nie boję się zimna i głodu, więc nie przynoś mi tych okropnych obrazów”. Ale z drugiej strony są inni umierający z zimna i głodu. Jeśli pójdziesz i nauczysz ich, że wszystko jest dobre, nie będą cię słuchać. Jak mogą życzyć innym szczęścia, kiedy oni są nieszczęśliwi? W ten sposób oscylujemy między optymizmem a pesymizmem.

Następnie pojawia się przerażający fakt śmierci. Cały świat zmierza ku śmierci; wszystko umiera. Cały nasz postęp, nasze próżności, nasze reformy, nasze luksusy, nasze bogactwo, nasza wiedza mają jeden koniec – śmierć. To wszystko co jest pewne. Miasta pojawiają się i znikają, imperia powstają i upadają, planety rozpadają się na kawałki i zamieniają w pył, by unosić się w atmosferze innych planet. Tak więc dzieje się to od czasu bez początku. Śmierć jest końcem wszystkiego. Śmierć jest końcem życia, piękna, bogactwa, władzy, a także cnót. Święci umierają i grzesznicy umierają, królowie umierają i żebracy umierają. Wszyscy umrą, a jednak to ogromne trzymanie się życia istnieje. W jakiś sposób, nie wiemy dlaczego, czepiamy się życia; nie możemy z niego zrezygnować. I to jest Maja.

Matka z wielką troską pielęgnuje dziecko; cała jej dusza, jej życie jest w tym dziecku. Dziecko rośnie, staje się mężczyzną, a może staje się łotrem i brutalem, kopie ją i bije codziennie; a jednak matka lgnie do dziecka; a kiedy jej rozum się budzi, zakrywa go ideą miłości. Wcale nie myśli, że to nie miłość, że to coś, co złapało jej nerwy, z czego nie może się otrząsnąć; jakkolwiek by nie próbowała, nie może otrząsnąć się z niewoli, w której jest. I to jest Maja.

Wszyscy szukamy Złotego Runa. Każdy z nas myśli, że będzie ono jego. Każdy rozsądny człowiek widzi, że jego szansa wynosi być może jedną na dwadzieścia milionów, a jednak wszyscy o nią walczą. I to jest Maja.

Śmierć krąży dzień i noc po naszej ziemi, ale jednocześnie myślimy, że będziemy żyć wiecznie. Zapytano kiedyś króla Judhiszthirę: "Co jest najwspanialszą rzeczą na tej ziemi?" A król odpowiedział: „Każdego dnia wokół nas umierają ludzie, a jednak ludzie myślą, że nigdy nie umrą”. I to jest Maja.

Te ogromne sprzeczności w naszym intelekcie, w naszej wiedzy, ba, we wszystkich faktach naszego życia, stykają się z nami ze wszystkich stron. Powstaje reformator i chce zaradzić złu istniejącemu w pewnym narodzie; i zanim zostanie ono naprawione, tysiące innych nieszczęść powstaje w innym miejscu. To jest jak stary dom, który się wali; łatasz go w jednym miejscu, a ruina rozciąga się na inne. W Indiach nasi reformatorzy wołają i głoszą kazania przeciwko złu wymuszonego wdowieństwa. Na Zachodzie brak małżeństwa jest wielkim złem. Pomóż niezamężnym z jednej strony; oni cierpią. Pomóż wdowom z drugiej strony; one cierpią. To jest jak przewlekły reumatyzm: przeganiasz go z głowy, a idzie do ciała; przeganiasz go stamtąd i idzie do stóp. Powstają reformatorzy i głoszą, że nauka, bogactwo i kultura nie powinny być w rękach nielicznych wybranych; i robią wszystko, aby były dostępne dla wszystkich. Niektórym może to przynieść więcej szczęścia, ale być może wraz z nadejściem kultury szczęście fizyczne maleje. Wiedza o szczęściu przynosi wiedzę o nieszczęściu. Którą drogą zatem pójdziemy? Najmniejsza ilość dobrobytu materialnego, którym się cieszymy, powoduje taką samą ilość nieszczęścia gdzie indziej. To jest prawo. Młodzi być może nie widzą tego jasno, ale ci, którzy żyli wystarczająco długo i ci, którzy wystarczająco walczyli, zrozumieją to. A to jest Maja. Te rzeczy dzieją się dzień i noc, a znalezienie rozwiązania tego problemu jest niemożliwe. Dlaczego tak powinno być? Nie da się na to odpowiedzieć, ponieważ pytania nie da się logicznie sformułować. W rzeczywistości nie ma ani jak, ani dlaczego; wiemy tylko, że tak jest i że nie możemy temu zaradzić. Nawet uchwycenie tego, narysowanie dokładnego obrazu w naszym umyśle jest poza naszą mocą. Jak w takim razie możemy to rozwiązać?

Maja jest stwierdzeniem faktu tego wszechświata, tego, jak on działa. Ludzie na ogół boją się, gdy mówi im się takie rzeczy. Ale musimy być bezpardonowi. Ukrywanie faktów nie jest sposobem na znalezienie lekarstwa. Jak wszyscy wiecie, zając ścigany przez psy spuszcza głowę i myśli, że jest bezpieczny; więc kiedy wpadamy w optymizm robimy jak zając, ale to nie jest lekarstwo. Istnieją obiekcje wobec tego, ale możesz zauważyć, że generalnie pochodzą one od ludzi, którzy posiadają wiele dobrych rzeczy w życiu. W tym kraju (Anglia) bardzo trudno jest zostać pesymistą. Wszyscy mi mówią jak cudownie świat się toczy, jak postępowo; ale to, czym on sam jest, jest jego własnym światem. Rodzą się stare pytania: Chrześcijaństwo musi być jedyną prawdziwą religią świata, ponieważ narody chrześcijańskie prosperują! Ale to twierdzenie jest sprzeczne samo w sobie, ponieważ pomyślność narodu chrześcijańskiego zależy od nieszczęścia narodów niechrześcijańskich. Musi być na kogo polować. Przypuśćmy, że cały świat stałby się chrześcijański, wtedy narody chrześcijańskie stałyby się biedne, ponieważ nie byłoby narodów niechrześcijańskich, na których mogłyby żerować. W ten sposób argument zabija się sam. Zwierzęta żyją na roślinach, ludzie na zwierzętach, a co najgorsze, na sobie nawzajem, silni na słabych. To dzieje się wszędzie. I to jest Maja. Jakie rozwiązanie na to znajdujesz? Codziennie słyszymy wiele wyjaśnień i słyszymy, że na dłuższą metę wszystko będzie dobrze. Biorąc za pewnik, że jest to możliwe, dlaczego miałby istnieć ten diaboliczny sposób czynienia dobra? Dlaczego dobro nie może być czynione przez dobro, a nie tymi diabolicznymi metodami? Potomkowie dzisiejszych istot ludzkich będą szczęśliwi; ale dlaczego musi być całe to cierpienie teraz? Nie ma rozwiązania. To jest Maja.

Znowu często słyszymy, że jedną z cech ewolucji jest to, że eliminuje zło, a ponieważ to zło jest nieustannie eliminowane ze świata, w końcu pozostanie tylko dobro. Bardzo miło to słyszeć i jest to pokłosie próżności tych, którzy mają dość dóbr tego świata, którzy nie mają ciężkiej walki z każdą gliną i nie są miażdżeni przez koło tej tak zwanej ewolucji. Jest to naprawdę bardzo dobre i pocieszające dla takich szczęśliwców. Zwykłe stado może cierpieć, ale ich to nie obchodzi; niech umrą, nie mają znaczenia. Bardzo dobrze, ale ten argument jest błędny od początku do końca. Po pierwsze, przyjmuje za pewnik, że przejawione dobro i zło na tym świecie to dwie absolutne rzeczywistości. Po drugie, czyni co gorsza założenie, że ilość dobra jest wielkością rosnącą, a ilość zła malejącą. Tak więc, jeśli zło jest eliminowane w ten sposób przez to, co nazywają ewolucją, nadejdzie czas, kiedy całe to zło zostanie wyeliminowane, a to co pozostanie będzie dobre. Bardzo łatwo powiedzieć, ale czy można udowodnić, że zło jest wielkością malejącą? Weźmy na przykład człowieka mieszkającego w lesie, który nie wie, jak udoskonalać umysł, nie umie czytać książek, nie słyszał o czymś takim jak pisanie. Jeśli jest ciężko ranny, wkrótce wraca do zdrowia; podczas gdy my umrzemy, jeśli dostaniemy zadrapanie. Maszyny czynią rzeczy tanimi, przyczyniając się do postępu i ewolucji, ale miliony są miażdżone, aby jeden mógł stać się bogatym; podczas gdy jeden staje się bogaty, tysiące jednocześnie stają się coraz biedniejsze, a całe masy ludzi stają się niewolnikami. W ten sposób to się dzieje. Człowiek–zwierzę żyje zmysłami. Jeśli nie ma dość jedzenia, jest nieszczęśliwy; lub jeśli coś stanie się z jego ciałem, jest nieszczęśliwy. W zmysłach zaczyna się i kończy zarówno jego nędza, jak i szczęście. Gdy tylko ten człowiek robi postępy, gdy tylko zwiększa się jego horyzont szczęścia, proporcjonalnie zwiększa się jego horyzont nieszczęścia. Człowiek w lesie nie wie, co to znaczy być zazdrosnym, być w sądzie, płacić podatki, być obwinianym przez społeczeństwo, rządzonym dniem i nocą przez najstraszliwszą tyranię, jaką kiedykolwiek wymyślił ludzki diabolizm, który wdziera się w tajemnice każdego ludzkiego serca. Nie wie, w jaki sposób człowiek staje się tysiąc razy bardziej diaboliczny niż jakiekolwiek inne zwierzę, z całą swoją próżną wiedzą i całą swoją pychą. Tak więc wychodząc poza zmysły, rozwijamy wyższe moce odczuwania radości, a jednocześnie musimy rozwijać wyższe moce cierpienia. Nerwy stają się cieńsze i zdolne znosić więcej cierpienia. W każdym społeczeństwie często stwierdzamy, że ignorant, zwykły człowiek, kiedy jest maltretowany, nie czuje wiele, ale czuje dobre lanie. Ale dżentelmen nie może znieść ani jednego słowa obelgi; stał się tak subtelnie unerwiony. Nieszczęście wzrosło wraz z jego podatnością na szczęście. Niewiele to potwierdza tezę ewolucjonisty. Gdy zwiększamy naszą zdolność do bycia szczęśliwymi, zwiększamy również naszą zdolność do cierpienia, a czasami jestem skłonny myśleć, że jeśli zwiększamy naszą zdolność do bycia szczęśliwym w postępie arytmetycznym, z drugiej strony zwiększymy naszą zdolność do stawania się nieszczęśliwymi w postępie geometrycznym. My, którzy robimy postępy, wiemy, że im większy postęp, tym więcej dróg otwiera się zarówno dla bólu jak i przyjemności. I to jest Maja.

W ten sposób odkrywamy, że Maya nie jest teorią wyjaśniającą świat; jest to po prostu stwierdzeniem istniejących faktów, że podstawą naszego istnienia są sprzeczności, że wszędzie musimy przejść przez tę ogromną sprzeczność, że tam, gdzie jest dobro, musi być też zło, a gdziekolwiek jest zło, musi być jakieś dobro, gdziekolwiek jest życie, śmierć musi podążać za nim jak cień, a każdy, kto się uśmiecha, będzie musiał płakać i na odwrót. Temu stanowi rzeczy nie da się też zaradzić. Naprawdę możemy sobie wyobrazić, że będzie miejsce, gdzie będzie tylko dobro i nie będzie zła, gdzie będziemy się tylko uśmiechać i nigdy nie płakać. Jest to niemożliwe z samej natury rzeczy; bo warunki pozostaną takie same. Gdziekolwiek jest moc wywoływania w nas uśmiechu, czai się moc wywoływania łez. Gdziekolwiek jest moc tworzenia szczęścia, gdzieś czai się moc czynienia nas nieszczęśliwymi.

Zatem filozofia Wedanty nie jest ani optymistyczna, ani pesymistyczna. Wyraża oba te poglądy i przyjmuje rzeczy takimi, jakie są. Przyznaje, że ten świat jest mieszanką dobra i zła, szczęścia i nieszczęścia i że aby zwiększyć jedno, z konieczności trzeba zwiększyć drugie. Nigdy nie będzie idealnie dobrego lub złego świata, ponieważ sama idea jest sprzecznością samą w sobie. Wielki sekret ujawniony przez tę analizę polega na tym, że dobro i zło to nie dwa wycięte i wysuszone, oddzielne byty. Na tym naszym świecie nie ma ani jednej rzeczy, którą można nazwać dobrą i tylko dobrą i nie ma ani jednej rzeczy we wszechświecie, którą można nazwać złą i tylko złą. To samo zjawisko, które teraz wydaje się dobre jutro może okazać się złe. Ta sama rzecz, która powoduje nieszczęście w jednym, może powodować szczęście w innym. Ogień, który pali dziecko, może ugotować dobry posiłek dla głodującego człowieka. Te same nerwy, które przenoszą doznania nieszczęścia, przenoszą również doznania szczęścia. Dlatego jedynym sposobem na powstrzymanie zła jest powstrzymanie również dobra; nie ma innego wyjścia. Aby powstrzymać śmierć, będziemy musieli zatrzymać także życie. Życie bez śmierci i szczęście bez nędzy są sprzecznościami i nie można ich znaleźć osobno, ponieważ każde z nich jest tylko innym przejawem tej samej rzeczy. To, co wczoraj wydawało mi się dobre, nie wydaje mi się dobre teraz. Kiedy patrzę wstecz na swoje życie i widzę, jakie były moje ideały w różnych okresach, stwierdzam, że tak właśnie jest. Kiedyś moim ideałem było poganianie mocnej pary koni; innym razem pomyślałem, że gdybym mógł zrobić pewien rodzaj słodyczy, byłbym całkowicie szczęśliwy; później wyobrażałem sobie, że byłbym całkowicie zadowolony, gdybym miał żonę, dzieci i mnóstwo pieniędzy. Dzisiaj śmieję się z tych wszystkich ideałów jako z dziecinnych bzdur.

Wedanta mówi, że musi nadejść czas, kiedy spojrzymy wstecz i będziemy śmiać się z ideałów, które sprawiają, że boimy się porzucić naszą indywidualność. Każdy z nas chce zatrzymać to ciało na czas nieokreślony, myśląc, że będzie bardzo szczęśliwy, ale przyjdzie czas, kiedy będziemy się śmiać z tego pomysłu. Teraz, jeśli to prawda, jesteśmy w stanie beznadziejnej sprzeczności – ani istnienia, ani nieistnienia, ani nędzy, ani szczęścia, ale ich mieszaniny. Jaki jest zatem pożytek z Wedanty i wszystkich innych filozofii i religii? A przede wszystkim jaki jest pożytek z wykonywania dobrej pracy? To jest pytanie, które przychodzi do głowy. Jeśli prawdą jest, że nie można czynić dobra, nie czyniąc zła, i jeśli próbujesz stworzyć szczęście, zawsze będzie nieszczęście, ludzie zapytają cię: „Jaki jest pożytek z czynienia dobra?” Odpowiedź brzmi: po pierwsze, musimy pracować nad zmniejszeniem nieszczęścia, ponieważ tylko w ten sposób możemy być szczęśliwi. Każdy z nas prędzej czy później w życiu się o tym przekona. Bystrzy dowiadują się o tym trochę wcześniej, a tępi nieco później. Ci tępi płacą bardzo drogo za odkrycie, a bystrzy mniej. Po drugie, musimy robić to, co do nas należy, ponieważ jest to jedyny sposób na wydostanie się z tego życia pełnego sprzeczności. Zarówno siły dobra, jak i zła utrzymają dla nas wszechświat przy życiu, dopóki nie obudzimy się z naszych snów i nie zrezygnujemy z budowania placków z błota. Tej lekcji będziemy musieli się nauczyć, a nauczenie się jej zajmie bardzo, bardzo dużo czasu.

W Niemczech podejmowano próby zbudowania systemu filozoficznego na podstawie tego, że Nieskończoność stała się skończonością. Takie próby podejmowane są również w Anglii. Analiza stanowiska tych filozofów polega na tym, że Nieskończony próbuje wyrazić się w tym wszechświecie i że nadejdzie czas, kiedy Nieskończonemu się to uda. Wszystko jest bardzo dobrze i użyliśmy słów Nieskończoność, manifestacja i ekspresja, i tak dalej, ale filozofowie naturalnie proszą o logiczną podstawę dla twierdzenia, że to, co skończone, może w pełni wyrazić Nieskończoność. Absolut i Nieskończoność mogą stać się tym wszechświatem tylko przez ograniczenie. Wszystko, co przychodzi przez zmysły, umysł lub intelekt, musi być ograniczone; a bycie ograniczonym było nieograniczonym, jest po prostu absurdalne i nigdy nie może być. Wedanta z drugiej strony mówi, że to prawda, że Absolut lub Nieskończoność próbuje wyrazić się w skończoności, ale nadejdzie czas kiedy stwierdzi, że jest to niemożliwe i wtedy będzie musiał dać sygnał do odwrotu, a ten sygnał do odwrotu oznacza wyrzeczenie, które jest prawdziwym początkiem religii. W dzisiejszych czasach bardzo trudno jest nawet mówić o wyrzeczeniu. Mówiono o mnie w Ameryce, że byłem człowiekiem, który wyszedł z ziemi, która była martwa i pogrzebana przez pięć tysięcy lat i mówiłem o wyrzeczeniu. Tak mówi, być może, angielski filozof. Jednak prawdą jest, że jest to jedyna droga do religii. Wyrzeknij się i poddaj się. Co powiedział Chrystus? „Kto straci swe życie z mego powodu, znajdzie je”. Raz po raz głosił wyrzeczenie jako jedyną drogę do doskonałości. Przychodzi moment, kiedy umysł budzi się z tego długiego i ponurego snu – dziecko rezygnuje z zabawy i chce wrócić do mamy. Stwierdza prawdziwość stwierdzenia: „Pragnienie nigdy nie jest zaspokojone przez rozkoszowanie się pragnieniami, tylko wzrasta jeszcze bardziej, jak ogień, kiedy polewa się go masłem”.

Dotyczy to wszystkich przyjemności zmysłowych, wszystkich przyjemności intelektualnych i wszystkich przyjemności, do jakich zdolny jest ludzki umysł. Są niczym, są w Maji, w tej sieci, poza którą nie możemy wyjść. Możemy w niej biec przez nieskończony czas i nie znaleźć końca, a ilekroć walczymy o odrobinę przyjemności, spada na nas masa nieszczęścia. Jakie to okropne! A kiedy o tym myślę nie mogę nie pomyśleć, że ta teoria Maji to stwierdzenie, że wszystko to jest Mają, jest najlepszym i jedynym wyjaśnieniem. Ile nieszczęścia jest na tym świecie; a jeśli podróżujesz między różnymi narodami, przekonasz się, że jeden naród próbuje wyleczyć swoje zło w jeden sposób, a inny w inny. To samo zło zostało podjęte przez różne rasy i na różne sposoby próbowano je powstrzymać, ale żadnemu narodowi się to nie udało. Jeśli w pewnym momencie zostało to zminimalizowane, w innym miejscu nagromadziła się masa zła. Tak to idzie. Hindusi, aby utrzymać wysoki standard czystości w rasie, usankcjonowali małżeństwa dzieci, co na dłuższą metę zdegradowało rasę. Jednocześnie nie mogę zaprzeczyć, że to małżeństwo dzieci czyni rasę bardziej czystą. Co masz? Jeśli chcesz, aby naród był bardziej cnotliwy, osłabiasz fizycznie mężczyzn i kobiety poprzez małżeństwa dzieci. Z drugiej strony, czy w Anglii jest ci lepiej? Nie, ponieważ czystość jest życiem narodu. Czy nie znajdujecie w historii, że pierwszą oznaką śmierci narodu była nieczystość? Kiedy to wkroczy, koniec wyścigu jest w zasięgu wzroku. Skąd zatem weźmiemy rozwiązanie tych nieszczęść? Jeśli rodzice wybierają mężów i żony dla swoich dzieci, to zło jest zminimalizowane. Córki Indii są bardziej praktyczne niż sentymentalne. Ale bardzo niewiele z poezji pozostaje w ich życiu. Ponownie, jeśli ludzie sami wybierają sobie mężów i żony, nie wydaje się to przynosić wiele szczęścia. Hinduska jest na ogół bardzo szczęśliwa; nie ma wielu przypadków kłótni między mężem a żoną. Z drugiej strony w Stanach Zjednoczonych gdzie panuje największa wolność, liczba nieszczęśliwych domów i małżeństw jest duża. Nieszczęście jest tu, tam i wszędzie. Co to pokazuje? Że jednak niewiele szczęścia osiągnięto przez te wszystkie ideały. Wszyscy walczymy o szczęście i gdy tylko otrzymamy odrobinę szczęścia z jednej strony, po drugiej stronie pojawia się nieszczęście.

Czyż nie powinniśmy pracować, aby czynić dobro? Tak, z większym zapałem niż kiedykolwiek, ale ta wiedza pomoże nam przełamać nasz fanatyzm. Anglik nie będzie już fanatykiem i nie będzie przeklinał Hindusów. Nauczy się szanować zwyczaje różnych narodów. Będzie mniej fanatyzmu, a więcej prawdziwej pracy. Fanatycy nie mogą pracować, marnują trzy czwarte swojej energii. To zrównoważony, spokojny, praktyczny człowiek pracuje. Tak więc moc do pracy wzrośnie z tej idei. Wiedząc, że taki jest stan rzeczy, cierpliwości będzie więcej. Widok nieszczęścia czy zła nie będzie w stanie wytrącić nas z równowagi i skłonić do pogoni za cieniami. Dlatego cierpliwość przyjdzie do nas, wiedząc, że świat będzie musiał iść dalej po swojemu. Jeśli na przykład wszyscy ludzie stali się dobrzy, zwierzęta w międzyczasie przekształciły się w ludzi i będą musiały przejść przez ten sam stan, podobnie jak rośliny. Ale tylko jedno jest pewne; potężna rzeka pędzi do oceanu, a wszystkie krople tworzące strumień zostaną z czasem wciągnięte do tego bezkresnego oceanu. Tak więc w tym życiu, ze wszystkimi jego nieszczęściami i smutkami, jego radościami, uśmiechami i łzami, jedno jest pewne, że wszystko pędzi do celu, a to jest tylko kwestia czasu, kiedy ty i ja, i rośliny, i zwierzęta, i każda cząstka życia, która istnieje, musi dotrzeć do Nieskończonego Oceanu Doskonałości, musi osiągnąć Wolność, Boga.

Pozwólcie, że powtórzę jeszcze raz, że stanowisko Wedanty nie jest ani pesymizmem, ani optymizmem. Nie mówi, że ten świat jest całkowicie zły lub całkowicie dobry. Mówi, że nasze zło nie ma mniejszej wartości niż nasze dobro, a nasze dobro nie ma większej wartości niż nasze zło. Są ze sobą związane. Taki jest świat i wiedząc o tym, pracujesz cierpliwie. Po co? Dlaczego powinniśmy pracować? Jeśli taki jest stan rzeczy, co mamy zrobić? Dlaczego nie zostać agnostykiem? Współcześni agnostycy również wiedzą, że nie ma rozwiązania tego problemu, nie ma wyjścia z tego zła Maji, jak mówimy w naszym języku; dlatego każą nam być zadowolonymi i cieszyć się życiem. Tu znowu jest błąd, ogromny błąd, najbardziej nielogiczny błąd. A jest to to. Co rozumiesz przez życie? Czy masz na myśli tylko życie zmysłów? W tym każdy z nas tylko nieznacznie różni się od bydlęcia. Jestem pewien, że nie ma tu nikogo, kto żyje tylko zmysłami. Zatem to obecne życie znaczy coś więcej. Nasze uczucia, myśli i aspiracje są nieodłączną częścią naszego życia; a czyż walka o sferę, ideał, o doskonałość nie jest jednym z najważniejszych składników tego, co nazywamy życiem? Według agnostyków musimy cieszyć się życiem takim, jakie jest. Ale to życie oznacza przede wszystkim poszukiwanie ideału; istotą życia jest dążenie do doskonałości. Musimy to mieć i dlatego nie możemy być agnostykami ani przyjmować świata takim, jakim się wydaje. Stanowisko agnostyczne zakłada, że to życie, pomniejszone o komponent ideału, jest wszystkim, co istnieje. A ideału, twierdzi agnostyk, nie można osiągnąć, dlatego musi on zrezygnować z poszukiwań. To właśnie nazywa się Maja – ta natura, ten wszechświat.

Wszystkie religie są mniej lub bardziej próbami wyjścia poza naturę – najbardziej prymitywnymi lub najbardziej rozwiniętymi, wyrażanymi poprzez mitologię lub symbolikę, opowieści o bogach, aniołach lub demonach lub poprzez opowieści o świętych lub jasnowidzach, wielkich ludziach lub prorokach, lub poprzez abstrakcje filozofii – wszystkie mają ten jeden cel, wszystkie próbują wyjść poza te ograniczenia. Jednym słowem wszystkie one walczą o wolność. Człowiek czuje, świadomie lub nieświadomie, że jest związany; nie jest tym, kim chce być. Nauczył się tego w chwili, gdy zaczął się rozglądać. W tej samej chwili dowiedział się, że jest związany, a także odkrył, że jest w nim coś, co chce odlecieć dalej, gdzie ciało nie może nadążyć, ale co jest jeszcze przykute łańcuchem przez to ograniczenie. Nawet w najniższych ideach religijnych, gdzie czci się zmarłych przodków i inne duchy – przeważnie gwałtowne i okrutne, czające się w domach ich przyjaciół, lubiące rozlew krwi i mocne trunki – nawet tam znajdujemy ten wspólny czynnik, czynnik wolności. Człowiek, który chce czcić bogów, widzi w nich przede wszystkim większą wolność niż w sobie. Jeśli drzwi są zamknięte, myśli, że bogowie mogą przez nie przejść, a ściany nie mają dla nich ograniczeń. Ta idea wolności wzrasta, aż dochodzi do ideału Osobowego Boga, którego centralną koncepcją jest to, że jest On Istotą poza ograniczeniami natury, Maji. Widzę przed sobą niejako, że w niektórych z tych leśnych pustelni ta kwestia jest dyskutowana przez starożytnych mędrców Indii; a w jednej z nich, gdzie nawet najstarsi i najświętsi nie potrafią znaleźć rozwiązania, młody człowiek staje pośród nich i oświadcza: „Słuchajcie, dzieci nieśmiertelności, słuchajcie, którzy mieszkacie na wysokościach, odkryłem drogę. Znając Tego, który jest poza ciemnością, możemy wyjść poza śmierć”.

Ta Maja jest wszędzie. To jest okropne. Jednak musimy przez to przepracować. Człowiek, który mówi, że będzie pracował, kiedy świat stanie się całkiem dobry, a potem będzie się cieszył błogością, ma takie same szanse na sukces, jak człowiek, który siedzi nad Gangesem i mówi: „Przeprawię się przez rzekę, kiedy cała woda spłynie do Oceanu." Droga nie prowadzi razem z Mają, ale na przekór niej. To kolejny fakt, którego należy się nauczyć. Nie rodzimy się jako pomocnicy natury, ale jako jej konkurenci. Jesteśmy panami jej więzów, ale sami się wiążemy. Dlaczego ten dom jest tutaj? Natura tego nie zbudowała. Natura mówi, idź i zamieszkaj w lesie. Człowiek mówi: zbuduję dom i będę walczył z naturą i tak czyni. Cała historia ludzkości to ciągła walka z tzw. prawami natury, z którymi człowiek w końcu wygrywa. Przechodząc do świata wewnętrznego, tam również toczy się ta sama walka, ta walka między zwierzęcym człowiekiem a duchowym człowiekiem, między światłem a ciemnością; i tutaj również człowiek zwycięża. Niejako wycina sobie drogę z natury do wolności.

Widzimy więc, że poza tą Mają filozofowie wedantyjscy znajdują coś, co nie jest związane z Mają; a jeśli uda nam się tam dotrzeć, nie będziemy związani przez Maję. Idea ta jest w takiej czy innej formie wspólną własnością wszystkich religii. Ale z Wedantą jest tylko początek religii, a nie koniec. Idea osobowego Boga, Władcy i Stwórcy tego wszechświata, jak Go nazywano, Władcy Maji, czyli natury, nie jest końcem tych idei wedantyjskich; to dopiero początek. Idea rośnie i rośnie, aż Wedantysta odkryje, że Ten, który, jak sądził, stał na zewnątrz, jest nim samym i w rzeczywistości jest wewnątrz. Jest tym, który jest wolny, ale który przez ograniczenia myślał, że jest związany.

Absolut i Manifestacja

(Wygłoszone w Londynie, 1896 rok)

Jedynym pytaniem, które jest najtrudniejsze do uchwycenia w zrozumieniu filozofii Adwaita i jedynym pytaniem, które będzie zadawane wciąż na nowo i które zawsze pozostanie, jest: W jaki sposób Nieskończoność, Absolut, stała się skończona? Podejmę teraz tę kwestię i dla zilustrowania jej posłużę się rysunkiem.

(a) Absolut
-------------------------------
(c)
Czas
Pzzestrzeń
Przyczynowość
-------------------------------
(b) Wszechświat

Oto Absolut (a), a to jest wszechświat (b). Absolut stał się wszechświatem. Rozumie się przez to nie tylko świat materialny, ale także świat mentalny, świat duchowy – niebiosa i ziemie, a właściwie wszystko, co istnieje. Umysł to nazwa zmiany, a ciało to nazwa innej zmiany i tak dalej, a wszystkie te zmiany składają się na nasz wszechświat. Ten Absolut (a) stał się wszechświatem (b) przechodząc przez czas, przestrzeń i przyczynowość (c). To jest centralna idea Adwaity. Czas, przestrzeń i przyczynowość są jak szkło, przez które widzi się Absolut, a kiedy widzi się go od dołu, ukazuje się jako wszechświat. Teraz od razu wnioskujemy z tego, że w Absolucie nie ma ani czasu, przestrzeni, ani przyczynowości. Idea czasu nie może tam istnieć, skoro nie ma umysłu ani myśli. Idea przestrzeni nie może tam być, skoro nie ma zewnętrznej zmiany. To, co nazywacie ruchem i przyczynowością, nie może istnieć tam, gdzie jest tylko Jedno. Musimy to zrozumieć i wyryć to w naszych umysłach, że to, co nazywamy przyczynowością zaczyna się po, jeśli wolno nam tak powiedzieć, degeneracji Absolutu w to co fenomenalne, a nie wcześniej; że nasza wola, nasze pragnienie i wszystkie te rzeczy zawsze przychodzą po tym. Myślę, że filozofia Schopenhauera popełnia błąd w interpretacji Wedanty, ponieważ stara się uczynić wolę wszystkim. Schopenhauer stawia wolę w miejscu Absolutu. Ale Absolutu nie można przedstawić jako woli, ponieważ wola jest czymś zmiennym i fenomenalnym, a poza linią wytyczoną ponad czasem, przestrzenią i przyczynowością nie ma zmiany ani ruchu; dopiero poniżej tej linii zaczyna się ruch zewnętrzny i ruch wewnętrzny, zwany myślą. Po drugiej stronie nie może być woli, a zatem wola nie może być przyczyną tego wszechświata. Zbliżając się, widzimy we własnym ciele, że wola nie jest przyczyną każdego ruchu. Poruszam tym krzesłem; moja wola jest przyczyną tego ruchu, a ta wola objawia się jako ruch mięśni na drugim końcu. Ale ta sama siła, która porusza krzesłem, porusza serce, płuca i tak dalej, ale nie dzięki woli. Biorąc pod uwagę, że moc jest taka sama, staje się ona wolą tylko wtedy, gdy wznosi się na płaszczyznę świadomości, a nazywanie jej wolą, zanim wzniesie się na tę płaszczyznę, jest błędnym określeniem. Wprowadza to sporo zamieszania w filozofii Schopenhauera.

Spada kamień i pytamy, dlaczego? To pytanie jest możliwe tylko przy założeniu, że nic nie dzieje się bez przyczyny. Proszę was, abyście to sobie jasno wyobrazili, bo ilekroć pytamy, dlaczego coś się dzieje, przyjmujemy za pewnik, że wszystko, co się dzieje, musi mieć swoje „dlaczego”, to znaczy, że musiało być poprzedzone czymś innym, co działało jak powód. To pierwszeństwo i następstwo nazywamy prawem przyczynowości. Oznacza to, że wszystko we wszechświecie jest z kolei przyczyną i skutkiem. Jest przyczyna pewnych rzeczy, które następują po niej, i sama jest skutkiem czegoś innego, co ją poprzedziło. Nazywa się to prawem przyczynowości i jest koniecznym warunkiem wszelkiego naszego myślenia. Wierzymy, że każda cząsteczka we wszechświecie, jakakolwiek by nie była, jest w relacji do każdej innej cząstki. Odbyło się wiele dyskusji na temat tego, jak powstał ten pomysł. W Europie istnieli intuicyjni filozofowie, którzy wierzyli, że jest to zasadnicze w ludzkości, inni wierzyli, że wynika to z doświadczenia, ale kwestia ta nigdy nie została rozstrzygnięta. Później zobaczymy, co na ten temat ma do powiedzenia Wedanta. Ale najpierw musimy zrozumieć, że samo postawienie pytania „dlaczego” zakłada, że wszystko wokół nas było poprzedzone pewnymi rzeczami i nastąpią po nich pewne inne rzeczy. Innym przekonaniem związanym z tym pytaniem jest to, że nic we wszechświecie nie jest niezależne, że na wszystko oddziałuje coś poza tym. Współzależność jest prawem całego wszechświata. Jakiż błąd popełniamy pytając, co spowodowało Absolut! Aby zadać to pytanie, musimy założyć, że Absolut także jest przez coś związany, że jest od czegoś zależny; a czyniąc to założenie, ściągamy Absolut na poziom wszechświata. W Absolucie bowiem nie ma czasu, przestrzeni ani przyczynowości; On cały jest jednością. To, co istnieje samo przez się, nie może mieć żadnej przyczyny. To, co jest wolne, nie może mieć żadnej przyczyny; w przeciwnym razie nie byłoby wolne, ale związane. To, co ma względność, nie może być wolne. Widzimy więc, że samo pytanie, dlaczego Nieskończoność stała się skończona jest niemożliwe, ponieważ jest wewnętrznie sprzeczne. Przechodząc od subtelności do logiki naszej wspólnej płaszczyzny, do zdrowego rozsądku, możemy spojrzeć na to z innej strony, kiedy staramy się poznać w jaki sposób Absolut stał się względny. Zakładając, że znalibyśmy odpowiedź, czy Absolut pozostałby Absolutem? Stałby się On względny. Co oznacza wiedza w naszym zdroworozsądkowym pomyśle? To jest tylko coś, co zostało ograniczone przez nasz umysł, to co wiemy, a kiedy to jest poza naszym umysłem, nie jest to wiedzą. Teraz, jeśli Absolut zostaje ograniczony przez umysł, nie jest już Absolutem; Stał się skończony. Wszystko ograniczone umysłem staje się skończone. Zatem poznanie Absolutu jest znowu sprzecznością samą w sobie. Dlatego nigdy nie udzielono odpowiedzi na to pytanie, ponieważ gdyby została udzielona odpowiedź, nie byłoby już Absolutu. Bóg poznany nie jest już Bogiem; stał się On skończony jak jeden z nas. Nie można Go poznać. Zawsze jest Niepoznawalnym.

Ale Adwaita mówi, że Bóg jest bardziej niż poznawalny. To wspaniały fakt do nauczenia się. Nie wolno ci wracać do domu z myślą, że Bóg jest niepoznawalny w sensie, w jakim ujmują to agnostycy. Na przykład tutaj jest krzesło, jest nam znane. Ale to, co jest poza eterem lub czy istnieją tam ludzie czy nie, jest prawdopodobnie niepoznawalne. Ale w tym sensie Bóg nie jest ani znany, ani niepoznawalny. On jest czymś jeszcze wyższym niż to co znane; to właśnie oznacza, że Bóg jest nieznany i niepoznawalny. Wyrażenie to nie jest używane w takim sensie, w jakim można powiedzieć, że niektóre pytania są nieznane i niepoznawalne. Bóg jest więcej niż znany. To krzesło jest znane, ale Bóg jest czymś znacznie więcej, ponieważ w Nim i przez Niego musimy poznać samo to krzesło. On jest Świadkiem, wiecznym Świadkiem wszelkiej wiedzy. Cokolwiek wiemy, musimy wiedzieć w Nim i przez Niego. On jest Esencją naszej własnej Jaźni. On jest Esencją tego ego, tego ja i nie możemy poznać niczego poza tym Ja i poprzez to Ja. Dlatego musicie poznać wszystko w Brahmanie i poprzez Brahmana. Aby poznać krzesło, musisz je poznać w Bogu i przez Boga. Tak więc Bóg jest nam nieskończenie bliższy niż krzesło, a jednak jest nieskończenie wyższy. Ani znany, ani nieznany, ale coś nieskończenie wyższy niż jedno i drugie. On jest twoim Ja. „Kto przeżyłby sekundę, kto oddychałby sekundę w tym wszechświecie, gdyby ten Błogosławiony go nie wypełniał?” Ponieważ w Nim i przez Niego oddychamy, w Nim i przez Niego istniejemy. Nie że On stoi gdzieś i sprawia, że moja krew krąży. Chodzi o to, że On jest Esencją tego wszystkiego, duszą mojej duszy. W żadnym wypadku nie możesz powiedzieć, że Go znasz; byłoby to poniżeniem Jego. Nie możesz wyjść z siebie, więc nie możesz Go poznać. Wiedza to uprzedmiotowienie. Na przykład w pamięci uprzedmiotawiasz wiele rzeczy, projektując je z siebie. Cała pamięć, wszystkie rzeczy, które widziałem i o których wiem, są w moim umyśle. Obrazy, wrażenia z tych wszystkich rzeczy, są w moim umyśle i kiedy próbowałem o nich pomyśleć, poznać je, pierwszym aktem wiedzy byłoby wyprojektowanie ich na zewnątrz. Nie da się tego zrobić z Bogiem, ponieważ On jest Esencją naszych dusz, nie możemy Go projektować poza siebie. Oto jeden z najgłębszych fragmentów Wedanty: „Ten, który jest esencją twojej duszy, On jest Prawdą, On jest Jaźnią, ty jesteś Tym, o Śwetaketu”. To właśnie oznacza „Ty jesteś Bogiem”. Nie można Go opisać żadnym innym językiem. Wszelkie próby językowe nazywania Go ojcem, bratem lub naszym najdroższym przyjacielem są próbami uprzedmiotowienia Boga, czego nie można zrobić. On jest Wiecznym Podmiotem wszystkiego. Jestem podmiotem tego krzesła; widzę krzesło; więc Bóg jest Wiecznym Podmiotem mojej duszy. Jak możecie uprzedmiotowić Jego, Esencję waszych dusz, Rzeczywistość wszystkiego? Tak więc, powtórzę wam jeszcze raz, Bóg nie jest ani poznawalny, ani niepoznawalny, ale jest czymś nieskończenie wyższym niż jedno i drugie. On jest jednym z nami, a to, co jest jednym z nami, nie jest ani poznawalne, ani niepoznawalne, jak nasze własne ja. Nie możesz poznać samego siebie; nie możesz go przesunąć i uczynić z niego przedmiotu do oglądania, ponieważ nim jesteś i nie możesz się od niego oddzielić. Nie jest też niepoznawalne, bo cóż jest lepiej znane niż ty sam? To naprawdę centrum naszej wiedzy. Dokładnie w tym samym sensie Bóg nie jest ani niepoznawalny, ani znany, ale nieskończenie wyższy od obu; ponieważ On jest naszym prawdziwym Ja.

Po pierwsze, widzimy więc, że pytanie: „Co spowodowało Absolut?” jest sprzecznością samą w sobie; a po drugie, stwierdzamy, że ideą Boga w Adwaicie jest ta Jedność; dlatego nie możemy Go uprzedmiotowić, ponieważ zawsze żyjemy i poruszamy się w Nim, czy o tym wiemy, czy nie. Cokolwiek robimy, zawsze robimy to przez Niego. Teraz pytanie brzmi: czym są czas, przestrzeń i związek przyczynowy? Adwaita oznacza niedwoistość; nie ma dwóch, jest jeden. Widzimy jednak, że jest tu twierdzenie, że Absolut manifestuje się w wielu postaciach poprzez zasłonę czasu, przestrzeni i przyczyny. Dlatego wydaje się, że są tu dwa, Absolut i Maja (całkowita suma czasu, przestrzeni i przyczynowości). Wydaje się bardzo przekonujące, że jest ich dwoje. Na to Adwaitysta odpowiada, że nie można tego nazwać dwoma. Aby mieć dwa, musimy mieć dwa absolutnie niezależne byty, których nie można spowodować. Po pierwsze, nie można powiedzieć, że czas, przestrzeń i przyczyna są bytami niezależnymi. Czas jest całkowicie zależnym istnieniem; zmienia się wraz z każdą zmianą naszego zdania. Czasami we śnie wyobrażamy sobie, że przeżyliśmy kilka lat, innym razem kilka miesięcy minęło jak jedna sekunda. Tak więc czas jest całkowicie zależny od naszego stanu umysłu. Po drugie, czasami całkowicie zanika pojęcie czasu. Tak też jest z przestrzenią. Nie możemy wiedzieć, czym jest przestrzeń. A jednak istnieje, jest nieokreślona i nie może istnieć w oderwaniu od czegokolwiek innego. Tak też jest z przyczynowością.

Jedynym szczególnym atrybutem, który znajdujemy w czasie, przestrzeni i przyczynowości, jest to, że nie mogą one istnieć w oderwaniu od innych rzeczy. Spróbuj wyobrazić sobie przestrzeń bez koloru, ograniczeń lub jakichkolwiek powiązań z otaczającymi rzeczami – po prostu przestrzeń abstrakcyjną. Nie możesz; musisz myśleć o tym jako o przestrzeni między dwiema granicami lub między trzema obiektami. Aby w ogóle istnieć, musi być powiązany z jakimś przedmiotem. Tak z czasem; nie możesz mieć żadnego pojęcia o abstrakcyjnym czasie, ale musisz wziąć dwa wydarzenia, jedno poprzedzające a drugie następujące po nim i połączyć je ideą następstwa. Czas zależy od dwóch zdarzeń, podobnie jak przestrzeń musi być powiązana z obiektami zewnętrznymi. A idea przyczynowości jest nierozerwalnie związana z czasem i przestrzenią. To jest w nich osobliwe, że nie mają niezależnej egzystencji. Nie mają nawet takiego istnienia, jakie ma krzesło lub ściana. Są jak cienie wokół wszystkiego, czego nie można złapać. Nie mają prawdziwego istnienia; jednak nie są one nieistniejące, widząc, że przez nie wszystkie rzeczy manifestują się jako ten wszechświat. Widzimy więc, po pierwsze, że połączenie czasu, przestrzeni i przyczynowości ani nie istnieje ani nie nie-istnieje. Po drugie, czasami znika. Aby to zilustrować, na oceanie płynie fala. Fala jest z pewnością tym samym co ocean, a jednak wiemy, że jest falą i jako taka różni się od oceanu. Co stanowi tę różnicę? Imię i forma, czyli idea w umyśle i forma. Czy możemy teraz myśleć o kształcie fali jako o czymś odrębnym od oceanu? Zdecydowanie nie. Zawsze kojarzy się z ideą oceanu. Jeśli fala opada, forma znika w jednej chwili, a jednak forma nie była złudzeniem. Tak długo, jak fala istniała, istniała forma i trzeba było ją widzieć. To jest Maja.

Cały ten wszechświat jest zatem jakby osobliwą formą; Absolut jest tym oceanem, podczas gdy ty i ja, i słońca, i gwiazdy, i wszystko inne to różne fale tego oceanu. A co wyróżnia fale? Tylko forma, a tą formą jest czas, przestrzeń i związek przyczynowy, wszystko całkowicie zależne od fali. Gdy tylko fala odchodzi, znikają. Gdy tylko jednostka porzuci tę Maję, znika ona dla niej i staje się wolna. Cała walka polega na pozbyciu się tego przywiązania do czasu, przestrzeni i przyczynowości, które zawsze są przeszkodami na naszej drodze. Czym jest teoria ewolucji? Jakie są dwa czynniki? Ogromna potencjalna moc, która próbuje się wyrazić i okoliczności, które ją powstrzymują, środowiska, które nie pozwalają jej się wyrazić. Tak więc, aby walczyć z tymi środowiskami, moc raz po raz przyjmuje nowe ciała. Ameba w walce otrzymuje kolejne ciało i pokonuje pewne przeszkody, następnie otrzymuje kolejne ciało i tak dalej, aż staje się człowiekiem. Teraz, jeśli doprowadzisz tę ideę do logicznej konkluzji, musi nadejść czas, kiedy ta moc, która była w amebie i która rozwinęła się jako człowiek, pokona wszystkie przeszkody, jakie natura może jej przynieść, i w ten sposób ucieknie ze wszystkich jej środowisk. Ta idea wyrażona w metafizyce przybierze taką postać; w każdym działaniu są dwa składniki, jeden podmiot, drugi przedmiot, a jedynym celem życia jest uczynienie podmiotu panem przedmiotu. Na przykład czuję się nieszczęśliwy, ponieważ jakiś człowiek mnie karci. Moja walka będzie polegała na tym, aby stać się wystarczająco silnym by podbić środowisko, aby mógł mnie łajać i abym tego nie odczuwał. W ten sposób wszyscy próbujemy zwyciężyć. Co należy rozumieć przez moralność? Wzmocnienie podmiotu poprzez dostrojenie go do Absolutu, tak aby skończona natura przestała mieć nad nami kontrolę. Logicznym wnioskiem naszej filozofii jest to, że musi nadejść czas, kiedy podbijemy wszystkie środowiska, ponieważ natura jest skończona.

Oto kolejna rzecz do nauczenia. Skąd wiesz, że natura jest skończona? Możesz to wiedzieć tylko poprzez metafizykę. Natura jest tą Nieskończonością z ograniczeniami. Dlatego jest skończona. Musi więc nadejść czas, kiedy podbijemy wszystkie środowiska. A jak mamy je pokonać? Nie jesteśmy w stanie podbić wszystkich obiektywnych środowisk. Nie możemy. Mała rybka chce uciec od swoich wrogów w wodzie. Jak ma to zrobić? Rozwijając skrzydła i stając się ptakiem. Ryba nie zmieniła wody ani powietrza; zmiana była w niej samej. Zmiana jest zawsze subiektywna. Przez całą ewolucję stwierdzasz, że podbój natury następuje poprzez zmianę podmiotu. Zastosuj to do religii i moralności, a przekonasz się, że pokonanie zła następuje wyłącznie poprzez zmianę tego, co subiektywne. W ten sposób system Adwaita uzyskuje całą swoją siłę po subiektywnej stronie człowieka. Mówienie o złu i nędzy jest nonsensem, ponieważ nie istnieją one na zewnątrz. Jeśli jestem odporny na wszelki gniew, nigdy nie odczuwam gniewu. Jeśli jestem odporny na wszelką nienawiść, nigdy nie czuję nienawiści.

Jest to zatem proces, dzięki któremu można osiągnąć ten podbój – poprzez subiektywność, poprzez doskonalenie subiektywności. Mogę ośmielić się powiedzieć, że jedyną religią, która zgadza się, a nawet posuwa nieco dalej niż współczesne badania, zarówno pod względem fizycznym, jak i moralnym, jest Adwaita i dlatego tak bardzo przemawia do współczesnych naukowców. Odkrywają, że stare dualistyczne teorie im nie wystarczają, nie zaspokajają ich potrzeb. Człowiek musi mieć nie tylko wiarę, ale także wiarę intelektualną. Teraz, w drugiej połowie XIX wieku, taka idea, że religia pochodząca z jakiegokolwiek innego źródła niż własna odziedziczona religia musi być fałszywa, pokazuje, że pozostała jeszcze słabość i należy porzucić takie idee. Nie chcę przez to powiedzieć, że tak jest tylko w tym kraju, tak jest w każdym kraju i nigdzie bardziej niż w moim własnym. Tej Adwaicie nigdy nie pozwolono przyjść do ludzi. Początkowo niektórzy mnisi zdobyli ją i zabrali do lasów i tak zaczęto ją nazywać „filozofią lasu”. Dzięki łasce Boga Budda przybył i głosił to masom, a cały naród stał się Buddystami. Długo po tym, kiedy ateiści i agnostycy ponownie zniszczyli naród, odkryto, że Adwaita była jedynym sposobem na uratowanie Indii przed materializmem.

W ten sposób Adwaita dwukrotnie ocaliła Indie przed materializmem. Przed przybyciem Buddy materializm rozprzestrzenił się w przerażającym stopniu i był to najokropniejszy rodzaj, nie taki jak obecny, ale o wiele gorszy. Jestem w pewnym sensie materialistą, ponieważ wierzę, że jest tylko Jeden. To jest to, w co materialista chce, abyś wierzył; tylko on nazywa to materią, a ja nazywam to Bogiem. Materialiści przyznają, że z tej materii wyłoniła się wszelka nadzieja, religia i wszystko. Mówię, że wszystko to pochodzi od Brahmana. Ale materializm, który panował przed Buddą, był tym prymitywnym materializmem, który nauczał: „Jedz, pij i raduj się; nie ma Boga, duszy ani nieba; religia to mikstura niegodziwych kapłanów”. Uczył moralności, że dopóki żyjesz, musisz starać się żyć szczęśliwie; jeść, chociaż musisz pożyczyć pieniądze na jedzenie i nie wspominając o ich spłacie. Taki był dawny materializm i ten rodzaj filozofii rozpowszechnił się tak bardzo, że do dziś nosi miano „filozofii ludowej”. Budda wydobył na światło dzienne Wedantę, dał ją ludziom i ocalił Indie. Tysiąc lat po jego śmierci znowu zapanował podobny stan rzeczy. Motłoch, masy i różne rasy nawróciły się na Buddyzm; naturalnie nauki Buddy uległy z czasem degeneracji, ponieważ większość ludzi była bardzo ignorancka. Buddyzm nie nauczał żadnego Boga, żadnego Władcy wszechświata, więc stopniowo masy ponownie wprowadziły swoich bogów, diabły i chochliki i w Indiach z Buddyzmu powstał ogromny miszmasz. Znów do głosu doszedł materializm, przybierając formę samowoli wśród klas wyższych i przesądów wśród klas niższych. Potem powstał Śankaraćarja i ponownie ożywił filozofię Wedanty. Uczynił z niej filozofię racjonalistyczną. W Upaniszadach argumenty są często bardzo niejasne. Budda położył nacisk na moralną stronę filozofii, a Śankaraćarja na intelektualną. Opracował, zracjonalizował i przedstawił ludziom wspaniały, spójny system Adwaity.

W dzisiejszej Europie panuje materializm. Możesz modlić się o zbawienie współczesnych sceptyków, ale oni się nie poddają, chcą rozumu. Zbawienie Europy zależy od racjonalistycznej religii, a Adwaita – niedwoistość, Jedność, idea Bezosobowego Boga – jest jedyną religią, która może zawładnąć jakimkolwiek intelektualnym narodem. Pojawia się zawsze wtedy, gdy wydaje się, że religia zanika, a bezbożność zdaje się dominować i dlatego zadomowiła się w Europie i Ameryce.

W związku z tą filozofią powiedziałbym jeszcze jedno. W starych Upaniszadach znajdujemy wzniosłą poezję; ich autorami byli poeci. Platon mówi, że inspiracja przychodzi do ludzi poprzez poezję i wydaje się, że ci starożytni Ryszi, widzący Prawdę, zostali wyniesieni ponad ludzkość, aby pokazać te prawdy poprzez poezję. Nigdy nie głosili kazań, nie filozofowali ani nie pisali. Muzyka płynęła z ich serc. W Buddzie mieliśmy wielkie, uniwersalne serce i nieskończoną cierpliwość w czynieniu religii praktyczną i niesieniu jej do wszystkich drzwi. W Śankaraćarji widzieliśmy ogromną moc intelektualną, rzucającą na wszystko palące światło rozumu. Pragniemy dzisiaj tego jasnego słońca intelektualności połączonego z sercem Buddy, cudownym nieskończonym sercem miłości i miłosierdzia. Ten związek da nam najwyższą filozofię. Nauka i religia spotkają się i podają sobie ręce. Poezja i filozofia staną się przyjaciółmi. To będzie religia przyszłości i jeśli uda nam się ją wypracować, możemy być pewni, że będzie ona obowiązywać przez wszystkie czasy i wszystkie narody. Jest to jedyna droga, która okaże się akceptowalna dla współczesnej nauki, ponieważ prawie do niej doszła. Kiedy nauczyciel naukowy twierdzi, że wszystkie rzeczy są przejawem jednej siły, czy nie przypomina ci to Boga, o którym słyszysz w Upaniszadach: „Jak jeden ogień wchodzący we wszechświat wyraża się w różnych formach, tak też Jedna Dusza wyraża się w każdej duszy, a jednak jest nieskończenie czymś więcej?” Czy nie widzicie, dokąd zmierza nauka? Naród hinduski przeszedł przez studia nad umysłem, poprzez metafizykę i logikę. Narody europejskie zaczynają od natury zewnętrznej, a teraz i one dochodzą do tych samych rezultatów. Odkrywamy, że przeszukując umysł w końcu dochodzimy do tej Jedności, tej Uniwersalnej, Wewnętrznej Duszy wszystkiego, Esencji i Rzeczywistości wszystkiego, Wiecznie Wolnego, Wiecznie Błogiego, Wiecznie Istniejącego. Poprzez naukę o materiałach dochodzimy do tej samej Jedności. Dzisiejsza nauka mówi nam, że wszystkie rzeczy są tylko przejawem jednej energii, która jest sumą wszystkiego, co istnieje, a tendencja ludzkości zmierza ku wolności, a nie ku niewoli. Dlaczego ludzie powinni być moralni? Ponieważ przez moralność jest droga do wolności, a niemoralność prowadzi do niewoli.

Inną osobliwością systemu Adwaita jest to, że od samego początku jest on niedestrukcyjna. To jest kolejna chwała, odwaga głoszenia: „Nikomu nie przeszkadzaj w wierze, nawet tym, którzy przez ignorancję przywiązali się do niższych form kultu”. Oto, co mówi: nie przeszkadzaj, ale pomóż wszystkim wznosić się coraz wyżej; włącz całą ludzkość. Filozofia ta głosi Boga, który jest sumą całkowitą. Jeśli szukasz religii uniwersalnej, która może dotyczyć wszystkich, religia ta nie może składać się tylko z części, ale zawsze musi być ich sumą i obejmować wszystkie stopnie rozwoju religijnego.

Idea ta nie występuje wyraźnie w żadnym innym systemie religijnym. Wszystkie są częściami jednakowo walczącymi o dotarcie do całości. Istnienie części służy tylko temu. Tak więc od samego początku Adwaita nie miał antagonizmu z różnymi sektami istniejącymi w Indiach. Obecnie istnieją dualiści, a ich liczba jest zdecydowanie największa w Indiach, ponieważ dualizm w naturalny sposób przemawia do mniej wykształconych umysłów. Jest to bardzo wygodne, naturalne, zdroworozsądkowe wyjaśnienie wszechświata. Ale z tymi dualistami Adwaita nie ma sporów. Jeden myśli, że Bóg jest poza wszechświatem, gdzieś w niebie, a drugi, że jest swoją własną Duszą i że bluźnierstwem będzie nazywanie Go czymś bardziej odległym. Każdy pomysł separacji byłby okropny. On jest najbliższym z bliskich. W żadnym języku nie ma słowa, które mogłoby wyrazić tę bliskość, z wyjątkiem słowa Jedność. Żadna inna idea nie zadowala Adwaity, podobnie jak dualista jest wstrząśnięty koncepcją Adwaity i uważa ją za bluźnierstwo. Jednocześnie Adwaitysta wie, że te inne idee muszą być, więc nie ma sporów z dualistą, który jest na właściwej drodze. Z jego punktu widzenia dualista będzie musiał widzieć wielość. Z jego punktu widzenia jest to konstytucyjna konieczność. Pozwól mu to mieć. Adwaitysta wie, że niezależnie od jego teorii, zmierza on do tego samego celu, co on sam. Tym różni się całkowicie od dualisty, który jest zmuszony przez swój punkt widzenia wierzyć, że wszystkie odmienne poglądy są błędne. Dualiści na całym świecie w naturalny sposób wierzą w Osobowego Boga, który jest czysto antropomorficzny, który niczym wielki potentat na tym świecie jest zadowolony z jednych i niezadowolony z innych. Jest samowolnie zadowolony z niektórych ludzi lub ras i obsypuje ich błogosławieństwem. Naturalnie dualista dochodzi do wniosku, że Bóg ma swoich faworytów i ma nadzieję, że będzie jednym z nich. Przekonasz się, że w prawie każdej religii jest idea: „Jesteśmy ulubieńcami naszego Boga i tylko wierząc tak, jak my wierzymy, możesz zyskać Jego łaskę”. Niektórzy dualiści są tak ograniczeni, że upierają się, że tylko nieliczni, którzy zostali predestynowani do łaski Bożej, mogą zostać zbawieni; reszta może bardzo się starać, ale nie można ich zaakceptować. Wyzywam cię, abyś pokazał mi jedną dualistyczną religię, która nie ma mniej lub więcej tej ekskluzywności. I dlatego, z natury rzeczy dualistyczne religie są zobowiązane do walki i kłótni między sobą i to zawsze robiły. Znowu ci dualiści zdobywają powszechną przychylność odwołując się do próżności niewykształconych. Lubią oni czuć, że cieszą się wyjątkowymi przywilejami. Dualista uważa, że nie można być moralnym dopóki nie ma się Boga z rózgą w ręku, gotowego do ukarania. Bezmyślne masy są na ogół dualistami i oni, biedacy, byli prześladowani przez tysiące lat we wszystkich krajach; a ich ideą zbawienia jest zatem wolność od strachu przed karą. Pewien duchowny w Ameryce zapytał mnie: „Co! W waszej religii nie ma diabła? Jak to możliwe?” Ale okazuje się, że najlepsi i najwspanialsi ludzie, którzy urodzili się na świecie, pracowali z tą wzniosłą bezosobową ideą. To moc Człowieka, który powiedział: „Ja i mój Ojciec jesteśmy jednym” zstąpiła na miliony. Od tysięcy lat działa to na dobre. I wiemy, że ten sam Człowiek, ponieważ był niedualistą był miłosierny dla innych. Do mas, które nie potrafiły sobie wyobrazić niczego wyższego niż osobowy Bóg, powiedział: „Módlcie się do waszego Ojca w niebie”. Innym, którzy potrafili pojąć wyższą ideę, powiedział: „Ja jestem krzewem winnym, wy jesteście latoroślami”, ale swoim uczniom, którym objawił się pełniej, głosił najwyższą prawdę: „Ja i Ojciec jedno jesteśmy."

Był to wielki Budda, który nigdy nie troszczył się o dualistycznych bogów, a który został nazwany ateistą i materialistą, a mimo to był gotów oddać swoje ciało dla biednego kozła. Ten Człowiek wprawił w ruch najwyższe idee moralne, jakie może mieć każdy naród. Ilekroć istnieje kodeks moralny, jest to promień światła od tego Człowieka. Nie możemy zmusić wielkich serc świata do ciasnych granic i tam ich zatrzymać, zwłaszcza w tym momencie historii ludzkości, kiedy istnieje stopień rozwoju intelektualnego, o jakim nikt nie śnił nawet sto lat temu, kiedy powstała fala wiedzy naukowej, o jakiej nikt nawet nie śnił pięćdziesiąt lat temu. Próbując zmusić ludzi do ciasnych ograniczeń, degradujesz ich do zwierząt i bezmyślnych mas. Zabijasz ich życie moralne. To, czego teraz potrzeba, to połączenie największego serca z najwyższą inteligencją, nieskończonej miłości z nieskończoną wiedzą. Wedantysta nie przypisuje Bogu żadnych innych atrybutów poza tymi trzema – że jest On Nieskończonym Istnieniem, Nieskończoną Wiedzą i Nieskończoną Błogością, i uważa te trzy za Jedno. Istnienie bez wiedzy i miłości nie może istnieć; wiedza bez miłości i miłość bez wiedzy nie może istnieć. Pragniemy harmonii Istnienia, Wiedzy i Błogości Nieskończonej. Bo to jest naszym celem. Chcemy harmonii, a nie jednostronnego rozwoju. I możliwe jest posiadanie intelektu Śankary z sercem Buddy. Mam nadzieję, że wszyscy będziemy walczyć o osiągnięcie tego błogosławionego połączenia.

Urzeczywistnienie

(Wygłoszone w Londynie, 29 października 1896)

Przeczytam wam jedną z Upaniszad. Nazywa się ona Katha Upaniszada. Być może niektórzy z was czytali tłumaczenie Sir Edwina Arnolda, zatytułowane Tajemnica śmierci. W naszym ostatnim [tj. poprzednim] wykładzie widzieliśmy, jak dociekania, które rozpoczęły się od powstania świata i stworzenia wszechświata, nie uzyskały zadowalającej odpowiedzi z zewnątrz i jak następnie zwróciły się do wewnątrz. Ta książka psychologicznie podejmuje tę sugestię, kwestionując wewnętrzną naturę człowieka. Najpierw zapytano, kto stworzył świat zewnętrzny i jak powstał. Teraz pytanie brzmi: co to jest w człowieku; co sprawia, że żyje i porusza się, a co się z tym stanie, gdy umrze? Pierwsi filozofowie badali substancję materialną i próbowali przez nią dotrzeć do ostateczności. W najlepszym przypadku znaleźli osobistego zarządcę wszechświata, istotę ludzką ogromnie wywyższoną, ale jednak pod każdym względem istotę ludzką. Ale to nie mogła być cała prawda; w najlepszym przypadku może to być tylko częściowa prawda. Widzimy ten wszechświat jako istoty ludzkie, a nasz Bóg jest naszym ludzkim wyjaśnieniem wszechświata.

Załóżmy, że krowa jest filozofem i wyznaje religię, to miałaby krowi wszechświat i krowie rozwiązanie problemu i nie byłoby możliwe, aby ujrzała naszego Boga. Załóżmy, że koty zostałyby filozofami, ujrzałyby koci wszechświat i miałyby kocie rozwiązanie problemu wszechświata oraz kota nim rządzącego. Widzimy więc z tego, że nasze wyjaśnienie wszechświata nie jest całością rozwiązania. Nasza koncepcja nie obejmuje również całego wszechświata. Byłoby wielkim błędem zaakceptować to niezwykle samolubne stanowisko, które człowiek jest skłonny zająć. Takie rozwiązanie uniwersalnego problemu, jakie możemy uzyskać z zewnątrz, wiąże się z tą trudnością, że przede wszystkim wszechświat, który widzimy, jest naszym własnym szczególnym wszechświatem, naszym własnym poglądem na Rzeczywistość. Tej Rzeczywistości nie możemy zobaczyć zmysłami; nie możemy Jej pojąć. Wszechświat znamy tylko z punktu widzenia istot o pięciu zmysłach. Przypuśćmy, że otrzymamy inny zmysł, cały wszechświat musi się dla nas zmienić. Załóżmy, że mielibyśmy zmysł magnetyczny, całkiem możliwe, że moglibyśmy wtedy znaleźć miliony istniejących sił, których obecnie nie znamy i dla których nie mamy obecnie zmysłu ani czucia. Nasze zmysły są ograniczone, naprawdę bardzo ograniczone; a w ramach tych ograniczeń istnieje to, co nazywamy naszym wszechświatem; zaś nasz Bóg jest rozwiązaniem tego wszechświata, ale to nie może być rozwiązaniem całego problemu. Ale człowiek nie może na tym poprzestać. Jest istotą myślącą i chce znaleźć rozwiązanie, które kompleksowo wyjaśni wszystkie wszechświaty. Chce zobaczyć świat, który jest jednocześnie światem ludzi, bogów i wszystkich możliwych istot i znaleźć rozwiązanie, które wyjaśni wszystkie zjawiska.

Widzimy, musimy najpierw znaleźć wszechświat, który obejmuje wszystkie wszechświaty; musimy znaleźć coś, co samo w sobie musi być materiałem przepływającym przez wszystkie te różne płaszczyzny istnienia, niezależnie od tego, czy pojmujemy to zmysłami, czy nie. Gdybyśmy mogli znaleźć coś, co moglibyśmy poznać jako wspólną własność światów niższych i wyższych, wówczas nasz problem zostałby rozwiązany. Nawet jeśli dzięki samej sile logiki moglibyśmy zrozumieć, że musi istnieć jedna podstawa wszelkiego istnienia, to nasz problem mógłby zbliżyć się do jakiegoś rozwiązania; ale tego rozwiązania z pewnością nie można uzyskać tylko poprzez świat, który widzimy i znamy, ponieważ jest to tylko częściowy pogląd na całość.

Nasza jedyna nadzieja leży wtedy w dotarciu głębiej. Pierwsi myśliciele odkryli, że im dalej byli od centrum, tym wyraźniejsze były zmienności i zróżnicowania i że im bardziej zbliżali się do centrum, tym bliżej byli jedności. Im bliżej jesteśmy środka koła, tym bliżej wspólnej płaszczyzny, na której spotykają się wszystkie promienie; a im dalej jesteśmy od centrum, tym bardziej rozbieżna jest nasza linia promieniowa od innych. Świat zewnętrzny jest daleko od centrum, a więc nie ma w nim wspólnej płaszczyzny, na której spotykają się wszystkie zjawiska istnienia. W najlepszym przypadku świat zewnętrzny jest tylko częścią całości zjawisk. Istnieją inne części, mentalna, moralna i intelektualna – różne płaszczyzny egzystencji – i podjęcie tylko jednej i znalezienie z niej rozwiązania całości jest po prostu niemożliwe. Najpierw więc chcemy znaleźć gdzieś centrum, od którego niejako zaczynają się wszystkie inne płaszczyzny istnienia, i stojąc tam, powinniśmy spróbować znaleźć rozwiązanie. Taka jest propozycja. A gdzie jest to centrum? To jest w nas. Starożytni mędrcy wnikali coraz głębiej, aż odkryli, że w najgłębszym rdzeniu ludzkiej duszy znajduje się centrum całego wszechświata. Wszystkie plany grawitują w kierunku tego jednego punktu. To jest wspólny grunt, a stojąc tam samotnie, możemy znaleźć wspólne rozwiązanie. Tak więc pytanie kto stworzył ten świat nie jest zbyt filozoficzne, ani też jego rozwiązanie nie ma żadnego znaczenia.

Ta Katha Upaniszada mówi bardzo obrazowym językiem. W starożytności żył bardzo bogaty człowiek, który złożył pewną ofiarę, która wymagała od niego rozdania wszystkiego, co posiadał. Ten człowiek nie był szczery. Chciał zdobyć sławę i chwałę po złożeniu ofiary, ale dawał tylko rzeczy, które nie były mu już potrzebne – stare krowy, jałowe, ślepe i chrome. Miał chłopca o imieniu Naćiketas. Ten chłopiec widział, że jego ojciec nie postępował właściwie, że łamał przysięgę; ale nie wiedział, co mu powiedzieć. W Indiach ojciec i matka są żywymi bogami dla swoich dzieci. I tak chłopiec podszedł do ojca z największym szacunkiem i pokornie go zapytał: „Ojcze, komu chcesz mnie dać? Bo twoja ofiara wymaga oddania wszystkiego”. Ojciec był bardzo zirytowany tym pytaniem i odpowiedział: "Co masz na myśli, chłopcze? Ojciec oddający własnego syna?" Chłopiec zadał to pytanie po raz drugi i trzeci, po czym rozgniewany ojciec odpowiedział: „Ciebie oddaję śmierci (Jama)”. A historia mówi dalej, że chłopiec udał się do Jamy, boga śmierci. Jama był pierwszym człowiekiem, który umarł. Poszedł do nieba i został zarządcą wszystkich Pitrys; wszyscy dobrzy ludzie, którzy umierają, odchodzą i żyją z nim przez długi czas. Jest on bardzo czystą i świętą osobą, cnotliwą i dobrą, jak sugeruje jego imię (Jama).

Więc chłopiec udał się do świata Jamy. Ale nawet bogów czasem nie ma w domu, a ten chłopiec musiał tam czekać trzy dni. Po trzecim dniu Jama wrócił. „O uczony”, powiedział Jama, „czekasz tu od trzech dni bez jedzenia a jesteś gościem godnym szacunku. Pozdrowienia dla ciebie, o Braminie, i pomyślności dla mnie! Bardzo mi przykro, że nie byłem na domu. Ale za to zadośćuczynię. Proś o trzy łaski, po jednej na każdy dzień. A chłopiec zapytał: „Moim pierwszym dobrodziejstwem jest, aby gniew mojego ojca na mnie przeminął; aby był dla mnie dobry i rozpoznał mnie, kiedy pozwolisz mi odejść”. Jama w pełni to zaakceptował. Kolejnym dobrodziejstwem było to, że chciał wiedzieć o pewnej ofierze, która zabrała ludzi do nieba. Widzieliśmy teraz, że najstarsza idea, jaką otrzymaliśmy w części Samhitā w Wedach dotyczyła tylko nieba, w którym mieli jasne ciała i żyli z ojcami. Stopniowo pojawiały się inne pomysły, ale nie były one satysfakcjonujące; wciąż potrzebne było coś wyższego. Życie w niebie nie różniłoby się zbytnio od życia na tym świecie. W najlepszym wypadku byłoby to bardzo zdrowe życie bogatego człowieka, z mnóstwem przyjemności zmysłowych i zdrowym ciałem, które nie zna chorób. Byłby to świat materialny, tylko trochę bardziej wyrafinowany; a widzieliśmy trudność polegającą na tym, że zewnętrzny świat materialny nigdy nie może rozwiązać problemu. Więc żadne niebo nie może rozwiązać problemu. Jeśli ten świat nie może rozwiązać problemu, żadne mnożenie tego świata nie może tego zrobić, ponieważ zawsze musimy pamiętać, że materia jest tylko nieskończenie małą częścią zjawisk przyrody. Ogromna część zjawisk, które faktycznie widzimy, nie jest materią. Na przykład jak w każdej chwili naszego życia wielką rolę odgrywają myśli i uczucia w porównaniu z zewnętrznymi zjawiskami materialnymi! Jak rozległy jest ten świat wewnętrzny z jego ogromną aktywnością! W porównaniu z nim zjawiska zmysłowe są bardzo małe. Niebiańskie rozwiązanie popełnia ten błąd; upiera się, że całość zjawisk jest tylko dotykiem, smakiem, wzrokiem itp. Tak więc ta idea nieba nie wszystkim w pełni odpowiadała. Jednak Naćiketas prosi, jako drugie dobrodziejstwo, o jakąś ofiarę, dzięki której ludzie mogliby osiągnąć to niebo. W Wedach istniała idea, że te ofiary zadowalają bogów i zabierają ludzi do nieba.

Studiując wszystkie religie, zauważysz fakt, że to, co stare, staje się święte. Na przykład nasi przodkowie w Indiach pisali na korze brzozowej, ale z czasem nauczyli się robić papier. Jednak kora brzozy nadal jest uważana za bardzo świętą. Kiedy ulepszono naczynia, w których gotowano w starożytności, stare stały się święte; i nigdzie ta idea nie jest bardziej podtrzymywana niż w Indiach. Nadal stosuje się stare metody, które muszą mieć dziewięć lub dziesięć tysięcy lat, takie jak pocieranie o siebie dwóch patyków w celu rozpalenia ognia. W czasie poświęcenia żadna inna metoda nie będzie dobra. Tak samo z drugą gałęzią azjatyckich Aryjczyków. Ich współcześni potomkowie nadal lubią uzyskiwać ogień z piorunów, pokazując, że kiedyś w ten sposób rozpalali ogień. Nawet gdy nauczyli się innych zwyczajów, zachowywali stare, które potem stały się święte. Tak też z Hebrajczykami. Kiedyś pisali na pergaminie. Teraz piszą na papierze, ale pergamin jest bardzo święty. Jest tak ze wszystkimi narodami. Każdy obrządek, który teraz uważacie za święty, był po prostu starym zwyczajem i ofiary wedyjskie miały taką naturę. Z biegiem czasu, gdy znaleźli lepsze metody życia, ich idee znacznie się poprawiły; jednak te stare formy pozostały i od czasu do czasu były praktykowane i nabierały świętego znaczenia.

Następnie grupa ludzi postanowiła złożyć te ofiary. Byli to kapłani, którzy spekulowali na temat ofiar, a ofiary stały się dla nich wszystkim. Bogowie przybyli, aby rozkoszować się zapachem ofiar i uważano, że wszystko na tym świecie można zdobyć mocą ofiar. Gdyby złożono pewne ofiary, zaśpiewano pewne hymny, zbudowano pewne osobliwe formy ołtarzy, bogowie udzieliliby wszystkiego. Naćiketas pyta więc, przez jaką ofiarę człowiek może dostać się do nieba. Drugie dobrodziejstwo zostało również chętnie udzielone przez Jamę, który obiecał, że odtąd ta ofiara będzie nosiła imię Naćiketasa.

Potem nadchodzi trzecie dobrodziejstwo i wraz z nim zaczyna się właściwa Upaniszada. Chłopiec powiedział: „Jest taka trudność: kiedy człowiek umiera, jedni mówią, że jest, inni, że nie. Poinstruowany przez ciebie, pragnę to zrozumieć”. Ale Jama był przerażony. Był bardzo zadowolony, mogąc udzielić pozostałych dwóch dobrodziejstw. Teraz powiedział: „Bogowie starożytności byli w tej kwestii zakłopotani. To subtelne prawo nie jest łatwe do zrozumienia. Wybierz inne dobrodziejstwo, O Naćiketas, nie naciskaj mnie w tej sprawie, uwolnij mnie”.

Chłopiec był zdeterminowany i powiedział: „To, co powiedziałaś, to prawda, o Śmierci, że nawet bogowie mieli wątpliwości w tej kwestii i nie jest to łatwa sprawa do zrozumienia. Ale nie mogę uzyskać innego wykładowcy takiego jak ty i nie ma innego daru który by się mógł równać temu”.

Śmierć powiedział: „Proś o synów i wnuków, którzy będą żyli sto lat, dużo bydła, słoni, złota i koni. Proś o imperium na tej ziemi i żyj tyle lat ile chcesz. Lub wybierz inne dobro, które uważasz za równe tym – bogactwo i długie życie. Lub bądź królem, o Naćiketas, na szerokiej ziemi. Uczynię cię rozkoszującym się wszystkimi pragnieniami. Proś o wszystkie pragnienia, które są trudne do spełnienia na świecie. Te niebiańskie dziewice z rydwanami i muzyką, których człowiek nie może zdobyć, są twoje. Niech ci służą. O Naćiketa, ale nie pytaj mnie, co przychodzi po śmierci.”

Naćiketas powiedział: „To są tylko sprawy dnia, o Śmierci, wyczerpują one energię wszystkich narządów zmysłów. Nawet najdłuższe życie jest bardzo krótkie. Te konie i rydwany, tańce i pieśni mogą pozostać z Tobą. Człowiek nie może zaspokoić się bogactwem. Czy możemy zachować bogactwo, gdy Cię ujrzymy? Będziemy żyć tak długo, jak Ty zechcesz. Wybieram tylko ten dar, o który poprosiłem”.

Jama był zadowolony z tej odpowiedzi i powiedział: „Doskonałość to jedno, a przyjemność to drugie; te dwa mają różne cele, angażują ludzi w inny sposób. Ten, kto wybiera doskonałość, staje się czysty. Ten, kto wybiera przyjemność, traci swój prawdziwy cel. Zarówno doskonałość, jak i przyjemność przedstawiają się człowiekowi; mądry człowiek, po zbadaniu obu, odróżnia jedno od drugiego. Wybiera doskonałość jako wyższą od przyjemności, ale głupiec wybiera przyjemność dla przyjemności swojego ciała. O Naćiketas, myśląc o rzeczach, które są tylko pozornie pożądane, mądrze je odrzuciłeś”. Śmierć następnie przystąpił do nauczania Naćiketas.

Mamy teraz bardzo rozwiniętą ideę wyrzeczenia i moralności wedyjskiej, że dopóki ktoś nie pokona pragnień przyjemności, prawda w nim nie zabłyśnie. Dopóki te próżne pragnienia naszych zmysłów wrzeszczą i niejako ciągną nas w każdej chwili na zewnątrz, czyniąc nas niewolnikami wszystkiego na zewnątrz – odrobiny koloru, odrobiny smaku, odrobiny dotyku – pomimo wszystkich naszych pretensji, jakże prawda może wyrazić się w naszych sercach?

Jama powiedział: „To, co jest poza, nigdy nie pojawia się w umyśle bezmyślnego dziecka zwiedzionego szaleństwem bogactwa. „Ten świat istnieje, tamten nie”, myśląc tak raz po raz poddają się mojej mocy. Zrozumienie tej prawdy jest bardzo trudne. Wielu, nawet słuchając tego bezustannie, nie rozumie tego, ponieważ tak jak mówca musi być wspaniały, taki też musi być słuchacz. Nauczyciel musi być wspaniały, taki też musi być nauczany. Ani też umysł nie może być zakłócony przez próżne argumenty, ponieważ nie jest to już kwestia argumentów, jest to kwestia faktów”. Zawsze słyszeliśmy, że każda religia wymaga od nas wiary. Nauczono nas ślepo wierzyć. Cóż, ta idea ślepej wiary jest bez wątpienia nie do przyjęcia, ale analizując ją, odkrywamy, że kryje się za nią bardzo wielka prawda. To co tak naprawdę oznacza jest tym, co teraz czytamy. Umysł nie powinien być wzburzony próżnymi argumentami, ponieważ argumenty nie pomogą nam poznać Boga. To kwestia faktów, a nie argumentów. Wszystkie argumenty i rozumowanie muszą opierać się na pewnych spostrzeżeniach. Bez nich nie może być żadnego argumentu. Rozumowanie jest metodą porównywania pewnych faktów, które już spostrzegliśmy. Jeśli te postrzegane fakty już tam nie istnieją, nie może być żadnego rozumowania. Jeśli tak jest w przypadku zjawisk zewnętrznych, dlaczego miałoby tak nie być w przypadku zjawisk wewnętrznych? Chemik bierze pewne chemikalia i uzyskuje określone wyniki. To jest fakt; widzisz to, czujesz to i czynisz z tego podstawę, na której budujesz wszystkie swoje chemiczne argumenty. Tak samo jest z fizykami, tak samo ze wszystkimi innymi naukami. Cała wiedza musi opierać się na postrzeganiu pewnych faktów i na tym musimy budować nasze rozumowanie. Ale co ciekawe, zdecydowana większość ludzkości uważa, zwłaszcza w obecnych czasach, że takie postrzeganie nie jest możliwe w religii, że religię można zrozumieć jedynie za pomocą próżnych argumentów. Dlatego powiedziano nam, abyśmy nie przeszkadzali umysłowi próżnymi argumentami. Religia to kwestia faktów, a nie gadania. Musimy przeanalizować nasze własne dusze i znaleźć to, co tam jest. Musimy to zrozumieć i zdać sobie sprawę z tego, co jest rozumiane. To jest religia. Żadna ilość gadaniny nie stworzy religii. Tak więc pytanie, czy Bóg istnieje, czy nie, nigdy nie może zostać udowodnione argumentami, ponieważ argumenty są tak samo po jednej stronie, jak i po drugiej. Ale jeśli Bóg istnieje, jest On w naszych sercach. Czy kiedykolwiek Go widziałeś? Pytanie, czy ten świat istnieje, czy nie, nie zostało jeszcze rozstrzygnięte, a debata między idealistami a realistami nie ma końca. A jednak wiemy, że świat istnieje, że trwa. Zmieniamy tylko znaczenie słów. Tak więc, we wszystkich kwestiach życiowych, musimy dojść do faktów. Istnieją pewne fakty religijne, które podobnie jak w nauce zewnętrznej należy dostrzec i na nich zbudowana zostanie religia. Oczywiście skrajne twierdzenie, że trzeba wierzyć w każdy dogmat religii jest poniżające dla ludzkiego umysłu. Człowiek, który każe ci wierzyć we wszystko – poniża samego siebie, a jeśli ty wierzysz – poniża także ciebie. Mędrcy tego świata mają tylko prawo powiedzieć nam, że przeanalizowali swoje umysły i odkryli te fakty, a jeśli my zrobimy to samo, to również uwierzymy, a nie wcześniej. To wszystko, co jest w religii. Ale musicie zawsze pamiętać o tym, że w rzeczywistości 99,9 procent tych, którzy atakują religię, nigdy nie analizowało swoich umysłów, nigdy nie walczyło o dotarcie do faktów. Tak więc ich argumenty nie mają żadnej wagi przeciwko religii, podobnie jak słowa ślepca, który woła: „Wszyscy jesteście głupcami, którzy wierzycie w słońce”, nie miałyby na nas wpływu.

To jest świetny pomysł, którego należy się nauczyć i trzymać się go, ten pomysł urzeczywistnienia. To zamieszanie, walka i różnice w religiach ustaną tylko wtedy, gdy zrozumiemy, że religii nie ma w księgach i świątyniach. To rzeczywiste postrzeganie. Tylko człowiek, który rzeczywiście dostrzegł Boga i duszę, ma religię. Nie ma rzeczywistej różnicy między najwyższym kościelnym gigantem, który potrafi mówić głośno, a najniższym, najbardziej ignoranckim materialistą. Wszyscy jesteśmy ateistami; przyznajmy się. Samo intelektualne przyzwolenie nie czyni nas religijnymi. Weźmy Chrześcijanina, Muzułmanina lub wyznawcę jakiejkolwiek innej religii na świecie. Każdy człowiek, który naprawdę uświadomił sobie prawdę Kazania na Górze, byłby doskonały i natychmiast stałby się bogiem. A jednak mówi się, że na świecie jest wiele milionów Chrześcijan. Chodzi o to, że ludzkość może kiedyś spróbować zrozumieć to Kazanie. Ani jeden na dwadzieścia milionów nie jest prawdziwym Chrześcijaninem.

Tak więc w Indiach mówi się, że jest trzysta milionów Wedantystów. Ale gdyby był jeden na tysiąc, który rzeczywiście urzeczywistnił religię, ten świat wkrótce uległby wielkiej zmianie. Wszyscy jesteśmy ateistami, a mimo to próbujemy walczyć z człowiekiem, który się do tego przyznaje. Wszyscy jesteśmy w ciemności; religia jest dla nas zwykłym intelektualnym przyzwoleniem, zwykłą rozmową, zwykłym niczym. Często uważamy za religijnego człowieka, który potrafi dobrze mówić. Ale to nie jest religia. „Cudowne metody łączenia słów, moce retoryczne i wyjaśnianie tekstów ksiąg na różne sposoby – te są tylko dla przyjemności uczonych, a nie dla religii”. Religia pojawia się, gdy zaczyna się ta rzeczywista realizacja w naszych własnych duszach. To będzie świt religii; i wtedy tylko będziemy moralni. Teraz jesteśmy niewiele bardziej moralni niż zwierzęta. Trzymają nas tylko bicze społeczeństwa. Gdyby społeczeństwo powiedziało dzisiaj: „Nie ukarzę cię, jeśli ukradniesz”, po prostu pobiegniemy by zdobyć cudzą własność. To policjant czyni nas moralnymi. To opinia społeczna czyni nas moralnymi, a tak naprawdę jesteśmy niewiele lepsi od zwierząt. Rozumiemy, jak bardzo jest to ukryte w tajemnicy naszych serc. Nie bądźmy więc hipokrytami. Wyznajmy, że nie jesteśmy religijni i nie mamy prawa patrzeć z góry na innych. Wszyscy jesteśmy braćmi i będziemy prawdziwie moralni, kiedy urzeczywistnimy religię.

Jeśli widziałeś jakiś kraj i człowiek zmusza cię do powiedzenia, że go nie widziałeś, nadal w głębi serca wiesz, że go widziałeś. Kiedy więc spojrzysz na religię i Boga w bardziej intensywny sposób niż widzisz ten świat zewnętrzny, nic nie będzie w stanie zachwiać twoją wiarą. Wtedy masz prawdziwą wiarę. To właśnie oznaczają słowa waszej Ewangelii: „Kto ma wiarę jak ziarnko gorczycy”. Wtedy poznacie Prawdę, ponieważ staliście się Prawdą.

To jest hasło Wedanty – urzeczywistniajcie religię, żadne mówienie nie wystarczy. Ale odbywa się to z wielkim trudem. On ukrył się wewnątrz atomu, ten Przedwieczny, który przebywa w najgłębszych zakamarkach każdego ludzkiego serca. Mędrcy urzeczywistnili Go mocą introspekcji i wyszli poza radość i nieszczęście, poza to, co nazywamy cnotą i występkiem, poza dobre i złe uczynki, poza bycie i niebyt; ten, kto Go ujrzał, ujrzał Rzeczywistość. Ale co wtedy z niebem? Była to idea szczęścia minus nieszczęścia. To znaczy, chcemy radości tego życia bez jego smutków. To bez wątpienia bardzo dobry pomysł; przychodzi on naturalnie; ale jest on całkowicie błędny, ponieważ nie istnieje coś takiego jak absolutne dobro ani coś takiego jak absolutne zło.

Wszyscy słyszeliście o tym bogatym człowieku w Rzymie, który pewnego dnia dowiedział się, że zostało mu tylko około miliona funtów ze swojej własności; powiedział: „Co mam robić jutro?” i niezwłocznie popełnił samobójstwo. Milion funtów był dla niego biedą. Czym jest radość, a czym smutek? Jest to zanikająca ilość, nieustannie zanikająca. Kiedy byłem dzieckiem, myślałem, że gdybym mógł być taksówkarzem, to byłby to szczyt szczęścia dla mnie, gdybym mógł jeździć po okolicy. Teraz tak nie myślę. Jakiej radości będziesz się czepiać? Jest to jedyny punkt, który wszyscy musimy spróbować zrozumieć i jest to jeden z ostatnich przesądów, które nas opuszczają. Pojęcie przyjemności dla każdego jest inne. Widziałem człowieka, który nie jest szczęśliwy, jeśli nie połknie codziennie kawałka opium. Może marzyć o niebie, gdzie ziemia jest zrobiona z opium. To byłoby dla mnie bardzo złe niebo. W poezji arabskiej raz po raz czytamy o niebie z pięknymi ogrodami, przez które płyną rzeki. Większość życia spędziłem w kraju, w którym jest za dużo wody; wiele wiosek jest zalanych, a każdego roku giną tysiące ludzi. Tak więc moje niebo nie miałoby ogrodów, przez które płyną rzeki; Miałbym ziemię, na której pada bardzo mało deszczu. Nasze przyjemności zawsze się zmieniają. Jeśli młody człowiek marzy o niebie, to marzy o niebie, w którym będzie miał piękną żonę. Kiedy ten sam człowiek się zestarzeje to nie chce żony. To nasze potrzeby tworzą nasze niebo, a niebo zmienia się wraz ze zmianą naszych potrzeb. Gdybyśmy mieli niebo podobne do tego, którego pragną ci, dla których przyjemności zmysłowe są celem egzystencji to byśmy się nie rozwijali. Byłoby to najstraszniejsze przekleństwo, jakie moglibyśmy rzucić na duszę. Czy to wszystko do czego możemy dojść? Trochę płaczu i tańca, a potem umrzeć jak pies! Jakie przekleństwo rzucacie na głowę ludzkości kiedy tęsknicie za tymi rzeczami! To właśnie czynicie gdy płaczecie za radościami tego świata, bo nie wiecie czym jest prawdziwa radość. Filozofia nalega, aby nie rezygnować z radości, ale wiedzieć, czym naprawdę jest radość. Norweskie niebo to ogromne miejsce walki, gdzie wszyscy siedzą przed Odynem; urządzają polowanie na dzika, a potem idą na wojnę i tną się nawzajem na kawałki. Ale w jakiś sposób, po kilku godzinach takiej walki, wszystkie rany się goją, idą do sali w której upieczono dzika i urządzają hulankę. A potem dzik znów przybiera postać gotowy do polowania następnego dnia. To prawie to samo co nasze niebo, ani trochę gorsze, tylko nasze idee mogą być trochę bardziej wyrafinowane. Chcemy upolować dzika i dotrzeć do miejsca, w którym wszystkie przyjemności będą trwały, tak jak Norweg wyobraża sobie, że dzik jest codziennie upolowany i zjadany a następnego dnia dochodzi do siebie.

Filozofia twierdzi, że istnieje radość absolutna, która nigdy się nie zmienia. Ta radość nie może być radością i przyjemnością, jaką mamy w tym życiu, a mimo to Wedanta pokazuje, że wszystko, co radosne w tym życiu, jest tylko cząstką tej prawdziwej radości, ponieważ jest to jedyna radość, jaka istnieje. W każdej chwili naprawdę cieszymy się absolutną błogością, choć ukrytą, niezrozumianą i karykaturalną. Wszędzie tam, gdzie jest jakieś błogosławieństwo, błogość lub radość, nawet radość złodzieja z kradzieży, pojawia się ta absolutna błogość, tyle że została zaciemniona, pomieszana jak gdyby z wszelkiego rodzaju zewnętrznymi warunkami i źle zrozumiana. Ale żeby to zrozumieć, musimy przejść przez negację, a wtedy zacznie się pozytywna strona. Musimy porzucić ignorancję i wszystko, co fałszywe, a wtedy prawda zacznie się przed nami objawiać. Kiedy pojmiemy prawdę, rzeczy, z których początkowo zrezygnowaliśmy, przybiorą nowy kształt i formę, ukażą się nam w nowym świetle i zostaną przebóstwione. Ulegną sublimacji i wtedy zrozumiemy je w ich prawdziwym świetle. Ale aby je zrozumieć, musimy najpierw rzucić okiem na prawdę; musimy najpierw z nich zrezygnować, a potem odzyskać je ponownie, przebóstwione. Musimy porzucić wszystkie nasze nieszczęścia i smutki, wszystkie nasze małe radości.

„To, co głoszą wszystkie Wedy, co jest głoszone przez wszystkie pokuty, poszukując czego ludzie prowadzą wstrzemięźliwe życie, powiem wam jednym słowem – jest to„ Om ”. Słowo „Om” jest bardzo wychwalane w Wedach i jest uważane za bardzo święte.

Teraz Jama odpowiada na pytanie: „Co się dzieje z człowiekiem, kiedy umiera jego ciało?” „Ten Mędrzec nigdy nie umiera, nigdy się nie rodzi, powstaje z niczego i nic z Niego nie powstaje. Nienarodzony, Wieczny, Wiecznotrwały, ten Przedwieczny nigdy nie może zostać zniszczony wraz ze zniszczeniem ciała. Jeśli zabójca myśli, że może zabić, lub jeśli zabity myśli, że został zabity, obaj nie znają prawdy, ponieważ Jaźń ani nie zabija, ani nie jest zabijana”. Najwspanialsza pozycja. Chciałbym zwrócić waszą uwagę na przymiotnik w pierwszym wersie, którym jest „mądry”. Idąc dalej, przekonamy się, że ideałem Wedanty jest to, że wszelka mądrość i wszelka czystość są już w duszy, wyrażone niejasno lub lepiej wyrażone – na tym polega cała różnica. Różnica między człowiekiem a człowiekiem i wszystkimi rzeczami w całym stworzeniu nie polega na rodzaju, ale tylko na stopniu. Tłem, rzeczywistością każdego jest ten sam Wieczny, Zawsze Błogosławiony, Zawsze Czysty i Zawsze Doskonały. Jest Atmanem, Duszą, w świętych i grzesznikach, w szczęśliwych i nieszczęśliwych, w pięknych i brzydkich, w ludziach i zwierzętach; jest taki sam wszędzie. To jest ten, który świeci. Różnica wynika z siły wyrazu. W niektórych wyraża się to bardziej, w innych mniej, ale ta różnica w wyrażaniu nie ma wpływu na Atmana. Jeśli w ich ubiorze jeden mężczyzna pokazuje więcej swojego ciała niż inny, nie robi to żadnej różnicy w ich ciałach; różnica tkwi w ich ubiorze. Lepiej pamiętajmy tutaj, że w całej filozofii Wedanty nie ma czegoś takiego jak dobro i zło, nie są to dwie różne rzeczy; ta sama rzecz jest dobra lub zła, a różnica polega tylko na stopniu. To, co dzisiaj nazywam przyjemnością, jutro w lepszych okolicznościach mogę nazwać bólem. Ogień, który nas ogrzewa, może nas również pochłonąć; to nie wina ognia. Tak więc Dusza jest czysta i doskonała, człowiek czyniący zło zadaje sobie kłamstwo, nie zna swojej natury. Nawet w mordercy jest czysta Dusza; nie umiera Ona. To był jego błąd; nie mógł Tego zamanifestować; zakrył To. Ani w człowieku, który myśli, że został zabity, dusza nie jest zabita; jest Ona wieczna. Nigdy nie można jej zabić, nigdy zniszczyć. „Nieskończenie mniejszy od najmniejszego, nieskończenie większy od największego, ten Pan wszystkiego jest obecny w głębi każdego ludzkiego serca. Bezgrzeszni, wolni od wszelkiej nędzy, oglądają Go dzięki miłosierdziu Pana; Bezcielesny, ale mieszkający w ciele; Bezprzestrzenny, choć wydaje się zajmować przestrzeń; Nieskończony, Wszechobecny: wiedząc, że taka jest Dusza, mędrcy nigdy nie są nieszczęśliwi”.

„Tego Atmana nie można urzeczywistnić mocą mowy, ani rozległym intelektem, ani studiowaniem ich Wed”. To bardzo odważna wypowiedź. Jak powiedziałem wam wcześniej, mędrcy byli bardzo odważnymi myślicielami i nigdy przed niczym nie poprzestali. Pamiętacie, że w Indiach Wedy są postrzegane w znacznie wyższym świetle niż nawet Chrześcijanie postrzegają swoją Biblię. Wasza koncepcja objawienia polega na tym, że człowiek został natchniony przez Boga; ale w Indiach uważa się, że rzeczy istnieją, ponieważ znajdują się w Wedach. W Wedach i poprzez Wedy powstało całe stworzenie. Wszystko, co nazywa się wiedzą, znajduje się w Wedach. Każde słowo jest święte i wieczne, wieczne jak dusza, bez początku i bez końca. Cały umysł Stwórcy jest jakby w tej księdze. To jest światło, w którym trzymane są Wedy. Dlaczego ta rzecz jest moralna? Ponieważ Wedy tak mówią. Dlaczego to jest niemoralne? Ponieważ Wedy tak mówią. Mimo to spójrz na śmiałość tych mędrców, którzy głosili, że prawdy nie można znaleźć przez długie studiowanie Wed. „Komu podoba się Pan, temu się objawia”. Ale wtedy można wysunąć zarzut, że jest to coś w rodzaju stronniczości. Ale Jama wyjaśnia: „Ci, którzy czynią zło, których umysły nie są spokojne, nigdy nie mogą ujrzeć Światła. To Jaźń objawia się tym, którzy są szczerego serca, czyści w czynach i których zmysły są kontrolowane."

Oto piękna postać. Wyobraź sobie Jaźń jako jeźdźca, a to ciało jako rydwan, intelekt jako woźnicę, umysł jako wodze, a zmysły jako konie. Ten, którego konie są dobrze wytresowane, a lejce mocne i dobrze trzymane w rękach woźnicy (intelektu), osiąga cel, którym jest stan Jego, Wszechobecnego. Ale człowiek, którego konie (zmysły) nie są kontrolowane, a cugle (umysł) dobrze zarządzane, idzie na zatracenie. Ten Atman we wszystkich istotach nie objawia się oczom ani zmysłom, ale urzeczywistniają Go ci, których umysły zostały oczyszczone i udoskonalone. Poza wszelkim dźwiękiem, wszelkim wzrokiem, poza formą, absolutny, poza wszelkim smakiem i dotykiem, nieskończony, bez początku i bez końca, nawet poza naturą, Niezmienny; ten, kto Go urzeczywistnia, uwalnia się ze szczęk śmierci. Ale to jest bardzo trudne. To jakby chodzenie po ostrzu brzytwy; droga jest długa i niebezpieczna, ale walcz dalej, nie rozpaczaj. Obudź się, powstań i nie ustawaj, dopóki cel nie zostanie osiągnięty.

Główną ideą we wszystkich Upaniszadach jest idea urzeczywistnienia. Od czasu do czasu pojawi się wiele pytań, zwłaszcza dla współczesnego człowieka. Będzie kwestia użyteczności, będą różne inne kwestie, ale we wszystkich przekonamy się, że kierujemy się naszymi przeszłymi skojarzeniami. To kojarzenie idei ma tak ogromną władzę nad naszymi umysłami. Tym, którzy od dzieciństwa zawsze słyszeli o Osobowym Bogu i osobowości umysłu, te idee będą oczywiście wydawać się bardzo srogie i surowe, ale jeśli ich posłuchają i zastanowią się nad nimi, staną się częścią ich życia i już ich więcej nie będą straszyć. Wielkim pytaniem, które na ogół się nasuwa, jest użyteczność filozofii. Na to może być tylko jedna odpowiedź: jeśli z utylitarnego punktu widzenia dobrze jest, gdy ludzie szukają przyjemności, dlaczego nie mieliby jej szukać ci, których przyjemność stanowi spekulacja religijna? Ponieważ przyjemności zmysłowe zadowalają wielu, szukają ich, ale mogą być też inni, którym się one nie podobają i którzy pragną wyższych przyjemności. Przyjemność psa polega tylko na jedzeniu i piciu. Pies nie może zrozumieć przyjemności naukowca, który rezygnuje ze wszystkiego i być może mieszka na szczycie góry, aby obserwować pozycję niektórych gwiazd. Psy mogą się do niego uśmiechać i myśleć, że jest szaleńcem. Być może ten biedny naukowiec nigdy nie miał dość pieniędzy, by się nawet ożenić i żyje bardzo prosto. Może pies się z niego śmieje. Ale naukowiec mówi: „Mój drogi psie, przyjemność czerpiesz tylko ze zmysłów, którymi się cieszysz, i nie wiesz nic poza tym; ale dla mnie jest to najprzyjemniejsze życie i jeśli masz prawo szukać przyjemności we własnym sposobie, ja też mam w swoim”. Błąd polega na tym, że chcemy związać cały świat z naszym własnym planem myślenia i uczynić nasz umysł miarą całego wszechświata. Dla ciebie stare rzeczy zmysłowe są być może największą przyjemnością, ale nie jest konieczne, aby moja przyjemność była taka sama, a kiedy upierasz się przy tym, ja różnię się od ciebie. Taka jest różnica między świeckim utylitarystą a człowiekiem religijnym. Pierwszy mężczyzna mówi: „Zobacz, jaki jestem szczęśliwy. Dostaję pieniądze, ale nie zawracam sobie głowy religią. Jest zbyt niezbadana i jestem szczęśliwy bez niej”. Jak na razie dobrze; dobrze dla wszystkich utylitarystów. Ale ten świat jest straszny. Jeśli człowiek osiąga szczęście w jakikolwiek sposób, z wyjątkiem krzywdzenia swoich bliźnich, niech mu Bóg błogosławi; ale kiedy ten człowiek przychodzi do mnie i mówi: „Ty też musisz robić te rzeczy, będziesz głupcem, jeśli tego nie zrobisz”, mówię: „Mylisz się, ponieważ te same rzeczy, które sprawiają ci przyjemność, nie są w najmniejszym stopniu atrakcyjne dla mnie. Gdybym miał iść po kilka garści złota, moje życie nie byłoby warte przeżycia! Powinienem umrzeć. To jest odpowiedź, jakiej udzieliłby religijny człowiek. Faktem jest, że religia jest możliwa tylko dla tych, którzy skończyli z tymi niższymi rzeczami. Musimy mieć własne doświadczenia, musimy mieć pełny bieg. Dopiero gdy zakończymy ten bieg, otwiera się inny świat.

Rozkosze zmysłów przybierają czasem inną fazę, niebezpieczną i kuszącą. Zawsze będziecie słyszeć ideę – w bardzo dawnych czasach, w każdej religii – że nadejdzie czas, kiedy wszystkie nieszczęścia życia ustaną i pozostaną tylko jego radości i przyjemności, a ziemia stanie się niebem. W to nie wierzę. Ta ziemia zawsze pozostanie tym samym światem. Mówienie tego jest okropne, ale nie widzę innego wyjścia. Nędza na świecie jest jak chroniczny reumatyzm ciała; przegoń go z jednej części, a pójdzie do drugiej, przegoń go stamtąd, a poczujesz go gdzie indziej. Cokolwiek robisz, on wciąż tam jest. W dawnych czasach ludzie mieszkali w lasach i zjadali się nawzajem; w dzisiejszych czasach nie zjadają się wzajemnie, ale nawzajem się oszukują. Całe kraje i miasta są zrujnowane przez oszustwa. Nie świadczy to o dużym postępie. Nie widzę, by to, co nazywacie postępem na świecie, było czymś innym niż mnożeniem pragnień. Jeśli jedna rzecz jest dla mnie oczywista, to jest to pragnienie, które sprowadza całe nieszczęście; jest to stan żebraka, który zawsze o coś prosi i nie może nic zobaczyć bez chęci posiadania tego, zawsze tęskni, tęskni za więcej. Jeśli moc zaspokajania naszych pragnień wzrasta w postępie arytmetycznym, to siła pragnienia rośnie w postępie geometrycznym. Suma szczęścia i nieszczęścia na tym świecie jest co najmniej taka sama przez cały czas. Jeśli fala wznosi się w oceanie, tworzy gdzieś zagłębienie. Jeśli szczęście przychodzi do jednego człowieka, nieszczęście przychodzi do innego, a może do jakiegoś zwierzęcia. Liczba ludzi wzrasta, a niektórych zwierząt maleje; zabijamy je i zabieramy ich ziemię; odbieramy im wszelkie środki utrzymania. Jak więc możemy powiedzieć, że szczęście wzrasta? Silna rasa zjada słabszą, ale czy myślisz, że silna rasa będzie bardzo szczęśliwa? Nie; zaczną się zabijać nawzajem. Nie widzę z praktycznego punktu widzenia, jak ten świat może stać się niebem. Fakty są temu przeciwne. Również z teoretycznego punktu widzenia uważam, że tak być nie może.

Doskonałość jest zawsze nieskończona. Jesteśmy już tą nieskończonością i próbujemy zamanifestować tę nieskończoność. Ty i ja i wszystkie istoty próbujemy to zamanifestować. Jak na razie jest wszystko w porządku. Ale z tego faktu niektórzy filozofowie niemieccy wysnuli osobliwą teorię – że ta manifestacja będzie coraz wyższa, aż osiągniemy doskonałą manifestację, aż staniemy się doskonałymi istotami. Co oznacza doskonała manifestacja? Doskonałość oznacza nieskończoność, a manifestacja oznacza granicę, a więc oznacza to, że staniemy się nieograniczonymi ograniczeniami, co jest wewnętrznie sprzeczne. Taka teoria może podobać się dzieciom; ale to zatruwa ich umysły kłamstwami i jest bardzo złe dla religii. Ale wiemy, że ten świat jest degradacją, że człowiek jest degradacją Boga i że Adam upadł. Nie ma dziś religii, która nie nauczałaby, że człowiek jest degradacją. Zostaliśmy zdegradowani do poziomu zwierzęcia i teraz idziemy w górę, aby wydostać się z tej niewoli. Ale nigdy nie będziemy w stanie całkowicie zamanifestować tutaj Nieskończoności. Będziemy walczyć twardo, ale nadejdzie czas, kiedy przekonamy się, że nie można być doskonałym tutaj, kiedy jesteśmy skrępowani zmysłami. A potem zabrzmi marsz powrotny do naszego pierwotnego stanu Nieskończoności.

To jest wyrzeczenie. Będziemy musieli wydostać się z trudności, odwracając proces, w którym się znaleźliśmy, a wtedy zaczną się moralność i miłosierdzie. Jakie jest hasło przewodnie wszystkich kodeksów etycznych? „Nie ja, ale ty”, a to „ja” jest wynikiem działania Nieskończonego z tyłu, próbującego zamanifestować się w świecie zewnętrznym. To małe „ja” jest rezultatem i będzie musiało wrócić i dołączyć do Nieskończoności, do swojej własnej natury. Za każdym razem, gdy mówisz: „Nie ja, mój bracie, ale ty”, próbujesz się cofnąć i za każdym razem, gdy mówisz „ja, a nie ty”, robisz fałszywy krok, próbując zamanifestować Nieskończoność poprzez świat zmysłowy. To sprowadza na świat zmagania i zło, ale po pewnym czasie musi nadejść wyrzeczenie, wieczne wyrzeczenie. Małe „ja” jest martwe i odeszło. Po co tak bardzo troszczyć się o to małe życie? Wszystkie te próżne pragnienia życia i cieszenia się tym życiem, tutaj lub gdzie indziej, przynoszą śmierć.

Jeśli rozwinęliśmy się ze zwierząt, zwierzęta mogą być również zdegradowanymi ludźmi. Skąd wiesz, że tak nie jest? Widzieliście, że dowód ewolucji jest po prostu następujący: znajdujecie szereg ciał, od najniższego do najwyższego, wznoszących się stopniowo w rosnącej skali. Ale jak możesz na tej podstawie upierać się, że zawsze odbywa się to od dołu w górę, a nigdy od góry w dół? Argument ma zastosowanie w obie strony, a jeśli cokolwiek jest prawdą, to uważam, że seria powtarza się w górę i w dół. Jak można mieć ewolucję bez inwolucji? Nasza walka o wyższe życie pokazuje, że zostaliśmy zdegradowani z wysokiego stanu. Tak musi być, tylko może się różnić w szczegółach. Zawsze trzymam się idei wyrażonej jednym głosem przez Chrystusa, Buddę i Wedantę, że wszyscy musimy dojść do doskonałości w czasie, ale tylko poprzez porzucenie tej niedoskonałości. Ten świat jest niczym. W najlepszym razie jest to tylko ohydna karykatura, cień Rzeczywistości. Musimy iść do Rzeczywistości. Wyrzeczenie zaprowadzi nas do Tego. Wyrzeczenie jest podstawą naszego prawdziwego życia; każda chwila dobroci i prawdziwego życia, którą się cieszymy, jest wtedy, gdy nie myślimy o sobie. To małe oddzielne ja musi umrzeć. Wtedy odkryjemy, że jesteśmy w Rzeczywistym, a ta Rzeczywistość jest Bogiem i On jest naszą prawdziwą naturą i zawsze jest w nas i z nami. Żyjmy w Nim i trwajmy w Nim. To jedyny radosny stan istnienia. Życie na płaszczyźnie Ducha jest jedynym życiem i wszyscy starajmy się osiągnąć to urzeczywistnienie.

Wolność Duszy

(Wygłoszone w Londynie, 5 listopada 1896)

Katha Upaniszada, którą studiowaliśmy, została napisana znacznie później niż ta, do której teraz się zwracamy – Czāndogja. Język jest bardziej nowoczesny, a myśl bardziej zorganizowana. W starszych Upaniszadach język jest bardzo archaiczny, podobnie jak część hymnów Wed i czasami trzeba przebrnąć przez masę niepotrzebnych rzeczy aby dotrzeć do podstawowych doktryn. Rytualistyczna literatura o której wam mówiłem, która tworzy drugą część Wed, pozostawiła wiele śladów na tej starej Upaniszadzie, tak, że ponad połowa z niej nadal jest rytualna. Jest jednak jedna wielka korzyść ze studiowania bardzo starych Upaniszad. Śledzisz niejako historyczny rozwój idei duchowych. W nowszych Upaniszadach duchowe idee zostały zebrane i zgromadzone w jednym miejscu; tak jak na przykład w Bhagawad Gitā, którą być może możemy uważać za ostatnią z Upaniszad, nie znajdujemy żadnego śladu tych rytualnych idei. Gita jest jak bukiet złożony z pięknych kwiatów duchowych prawd zebranych z Upaniszad. Ale w Gicie nie można studiować powstania idei duchowych, nie można prześledzić ich źródła. Aby to zrobić, jak wielu zauważyło, musisz studiować Wedy. Wielka idea świętości, która była związana z tymi księgami uchroniła je od okaleczenia bardziej niż jakąkolwiek inną księgę na świecie. Zachowały się w nich wszystkie myśli na poziomie najwyższym i najniższym, istotne i nieistotne, najbardziej uszlachetniające nauki i najprostsze sprawy szczegółowe stoją obok siebie; bo nikt nie odważył się ich dotknąć. Przychodzili komentatorzy i próbowali je wygładzić i wydobyć wspaniałe nowe pomysły ze starych rzeczy; próbowali znaleźć idee duchowe nawet w najzwyklejszych wypowiedziach, ale teksty pozostały i jako takie są najwspanialszym studium historycznym. Wszyscy wiemy, że w pismach każdej religii dokonano zmian, które odpowiadały rosnącej duchowości późniejszych czasów; tu zmieniono jedno słowo, tam dodano inne, i tak dalej. Prawdopodobnie nie zrobiono tego w literaturze wedyjskiej, a jeśli kiedykolwiek to zrobiono, jest to prawie niezauważalne. Mamy więc tę wielką zaletę, że możemy studiować myśli w ich pierwotnym znaczeniu, zauważać, jak się rozwijały, jak z materialistycznych idei wyłaniają się coraz subtelniejsze idee duchowe, aż osiągnęły swój najwyższy szczyt w Wedancie. Istnieją również opisy niektórych starych obyczajów i zwyczajów, ale nie pojawiają się one zbyt często w Upaniszadach. Użyty język jest osobliwy, zwięzły, mnemoniczny.

Autorzy tych książek po prostu zapisali te wersy, aby pomóc zapamiętać pewne fakty, które jak przypuszczali, były już dobrze znane. Być może w narracji, którą opowiadają, przyjmują za pewnik, że jest ona dobrze znana wszystkim, do których się zwracają. W ten sposób powstaje wielka trudność, prawie nie znamy prawdziwego znaczenia którejkolwiek z tych historii, ponieważ tradycje prawie wymarły, a ta odrobina, która z nich pozostała, została bardzo przesadzona. Nałożono na nie wiele nowych interpretacji, tak, że kiedy można je znaleźć w Puranach, stały się one już lirycznymi poematami. Podobnie jak na Zachodzie, w rozwoju politycznym ras zachodnich znajdujemy ten wyraźny fakt, że nie mogą one znieść absolutnej władzy, że zawsze starają się uniemożliwić jednemu człowiekowi panowanie nad nimi i stopniowo postępują do coraz to wyższych idei demokratycznych, coraz to wyższych idei wolności fizycznej, tak też w metafizyce indyjskiej dokładnie to samo zjawisko pojawia się w rozwoju życia duchowego. Wielość bogów ustąpiła miejsca jednemu Bogu wszechświata, a w Upaniszadach jest bunt nawet przeciwko temu jednemu Bogu. Pomysł, by wielu władców wszechświata rządziło ich przeznaczeniem był nie tylko nie do zniesienia, ale także nie do zniesienia było to, że wszechświatem tym powinna rządzić jedna osoba. To jest pierwsza rzecz, która nas uderza. Pomysł rośnie i rośnie, aż osiąga punkt kulminacyjny. W prawie wszystkich Upaniszadach znajdujemy nadchodzący na końcu punkt kulminacyjny, a jest nim detronizacja tego Boga wszechświata. Osobowość Boga znika, pojawia się bezosobowość. Bóg nie jest już osobą, nie jest już istotą ludzką, jakkolwiek wyolbrzymioną i przesadzoną, która rządzi tym wszechświatem, ale stał się zasadą wcieloną w każdą istotę, immanentną w całym wszechświecie. Byłoby nielogiczne przejść od Boga Osobowego do Bezosobowego, a jednocześnie pozostawić człowieka jako osobę. Tak więc osobowy człowiek jest rozbity, a człowiek jako zasada jest budowany. Osoba jest tylko zjawiskiem, kryje się za nią zasada. W ten sposób z obu stron jednocześnie obserwujemy rozpad osobowości i zbliżanie się do zasad, Osobowy Bóg zbliża się do Bezosobowego, osobowy człowiek zbliża się do Bezosobowego Człowieka. Potem nadchodzą kolejne etapy stopniowego zbiegania się dwóch rozwijających się linii Bezosobowego Boga i Bezosobowego Człowieka. A Upaniszady ucieleśniają etapy, przez które te dwie linie w końcu stają się jednym i ostatnim słowem każdej Upaniszady jest: „Ty jesteś Tym”. Jest tylko Jedna Wiecznie Błoga Zasada i to Jedno manifestuje się jako cała ta różnorodność.

Potem przyszli filozofowie. Wydaje się, że w tym momencie zakończyło się dzieło Upaniszad; następne podjęli filozofowie. Ramy dały im Upaniszady i musieli uzupełnić szczegóły. Naturalnie pojawiłoby się więc wiele pytań. Przyjmując za pewnik, że istnieje tylko Jedna Bezosobowa Zasada, która przejawia się we wszystkich tych różnorodnych formach, jak to się dzieje, że Jedno staje się wieloma? Jest to inny sposób postawienia tego samego starego pytania, które w swojej prymitywnej formie pojawia się w ludzkim sercu jako badanie przyczyny zła i tak dalej. Dlaczego zło istnieje na świecie i jaka jest jego przyczyna? Ale to samo pytanie zostało teraz udoskonalone, wyabstrahowane. Nie pyta się już z platformy zmysłów, dlaczego jesteśmy nieszczęśliwi, ale z platformy filozofii. Jak to się dzieje, że ta Jedna Zasada staje się wieloraka? A odpowiedzią, jak widzieliśmy, najlepszą odpowiedzią, jaką dały Indie, jest teoria Maji, która mówi, że tak naprawdę nie stała się różnorodna, że naprawdę nie utraciła nic ze swojej prawdziwej natury. Różnorodność jest tylko pozorna. Człowiek jest tylko pozornie osobą, ale w rzeczywistości jest Istotą Bezosobową. Bóg jest osobą tylko pozornie, ale tak naprawdę jest Istotą Bezosobową.

Nawet w tej odpowiedzi były kolejne etapy, a filozofowie różnili się w swoich opiniach. Wszyscy indyjscy filozofowie nie dopuszczali tej teorii Maji. Prawdopodobnie większość z nich tego nie zrobiła. Istnieją dualiści, z prymitywnym rodzajem dualizmu, którzy nie pozwolili na postawienie pytania, ale stłumili je w chwili jego narodzin. Powiedzieli: „Nie masz prawa zadawać takich pytań, nie masz prawa prosić o wyjaśnienie; taka jest po prostu wola Boża i musimy się jej spokojnie poddać. Nie ma wolności dla ludzkiej duszy. Wszystko jest z góry przesądzone – co będziemy robić, mieć, czym będziemy się cieszyć i przez co cierpieć; a kiedy cierpienie nadejdzie, naszym obowiązkiem jest cierpliwie je znosić;, jeśli tego nie zrobimy, tym bardziej zostaniemy ukarani. Skąd o tym wiemy? Ponieważ Wedy tak mówią”. A więc mają swoje teksty i swoje znaczenia i chcą je narzucić.

Są inni, którzy, choć nie uznają teorii Maji, stoją pośrodku. Mówią, że całe to stworzenie tworzy niejako ciało Boga. Bóg jest Duszą wszystkich dusz i całej natury. W przypadku dusz indywidualnych skurczenie pochodzi od złych uczynków. Kiedy człowiek czyni coś złego, jego dusza zaczyna się kurczyć, a jego moc maleje i maleje, aż do chwili, gdy zacznie czynić dobre uczynki, kiedy znów się rozszerzy. Jedna idea wydaje się być powszechna we wszystkich systemach indyjskich i myślę, że we wszystkich systemach na świecie, czy o tym wiedzą czy nie i to właśnie powinienem nazwać boskością człowieka. Nie ma na świecie jednego systemu, żadnej prawdziwej religii, która nie głosiłaby idei, że dusza ludzka, jakakolwiek by nie była i jakikolwiek jest jej stosunek do Boga, jest zasadniczo czysta i doskonała, niezależnie od tego, czy wyraża się to w języku mitologii, alegorii czy filozofii. Jego prawdziwą naturą jest błogosławieństwo i moc, a nie słabość i nędza. W jakiś sposób to nieszczęście nadeszło. Aby wyjaśnić jak przyszło to nieszczęście prymitywne systemy mogą nazywać to uosobieniem zła, diabłem lub Arymanem. Inne systemy mogą próbować uczynić Boga i diabła jednym, który unieszczęśliwia jednych, a innych uszczęśliwia bez żadnego powodu. Jeszcze inni, bardziej rozważni wprowadzają teorię Maji i tak dalej. Ale jeden fakt jasno się wyróżnia i właśnie z tym mamy do czynienia. W końcu te idee i systemy filozoficzne to tylko gimnastyka umysłu, ćwiczenia intelektualne. Jedyną wielką ideą, która wydaje mi się jasna i wypływa z mnóstwa przesądów w każdym kraju i w każdej religii, jest jedna świetlana idea, że człowiek jest boski, że boskość jest naszą naturą.

Cokolwiek innego przychodzi, jest zwykłym nałożeniem, jak nazywa to Wedanta. Coś zostało nałożone, ale ta boska natura nigdy nie umiera. Zarówno w najbardziej zdegradowanych, jak i w najbardziej świętych jest zawsze obecna. Trzeba ją przywołać i sama zadziała. Musimy prosić, a ona się objawi. Dawni ludzie wiedzieli, że ogień żyje w krzemieniu i suchym drewnie, ale aby go wywołać, konieczne było tarcie. Tak więc ten ogień wolności i czystości jest naturą każdej duszy, a nie cechą, ponieważ cechy można nabyć, a zatem można je utracić. Dusza jest jednością z Wolnością, dusza jest jednością z Istnieniem i dusza jest jednością z Wiedzą. Sat–Ćit–Ānanda – Istnienie–Wiedza–Absolutna Błogość – jest naturą, pierworództwem Duszy, a wszystkie manifestacje, które widzimy, są Jej przejawami, przejawiającymi się niejasno lub jasno. Nawet śmierć jest tylko przejawem tego Prawdziwego Istnienia. Narodziny i śmierć, życie i rozkład, degeneracja i odrodzenie – wszystko to jest przejawem tej Jedności. Tak więc wiedza, jakkolwiek się przejawia, czy to jako ignorancja, czy jako uczenie się, jest jedynie manifestacją tej samej Ćit, esencji wiedzy; różnica jest tylko w stopniu, a nie w naturze. Różnica w wiedzy między najniższym robakiem, który pełza pod naszymi stopami, a największym geniuszem, jaki świat może wyprodukować, dotyczy tylko stopnia, a nie rodzaju. Myśliciel wedantyjski odważnie mówi, że przyjemności w tym życiu, nawet najbardziej zdegradowane, są jedynie przejawami tej Jedynej Boskiej Błogości, Esencji Duszy.

Ta idea wydaje się być najbardziej widoczna w Wedancie i jak powiedziałem wydaje mi się, że wyznaje ją każda religia. Nie znam jeszcze religii, która tego nie robi. Jest to jedna uniwersalna idea działająca we wszystkich religiach. Weźmy na przykład Biblię. Znajdujemy tam alegoryczne stwierdzenie, że pierwszy człowiek Adam był czysty i że jego czystość została zniszczona przez jego późniejsze złe czyny. Z tej alegorii jasno wynika, że uważali oni, że natura człowieka pierwotnego była doskonała. Nieczystości, które widzimy, słabości, które odczuwamy są tylko nakładaniem się na tę naturę, a późniejsza historia religii chrześcijańskiej pokazuje, że wierzy ona również w możliwość, ba, w pewność odzyskania tego starego stanu. To jest cała historia Biblii, Starego i Nowego Testamentu razem. Tak samo było z Mahometanami: oni także wierzyli w Adama i jego czystość, a dzięki Mahometowi została otwarta droga do odzyskania tego utraconego stanu. Tak samo jest z Buddystami: oni wierzą w stan zwany Nirwaną, który jest poza tym względnym światem. Jest dokładnie tym samym, co Brahman Wedantystów, a cały system Buddystów opiera się na idei odzyskania utraconego stanu Nirwany. W każdym systemie znajdujemy tę doktrynę, że nie możesz otrzymać niczego, co już nie jest twoje. Nie jesteś dłużny nikomu w tym wszechświecie. Dochodzisz swojego prawa do własnego pierworództwa, jak to zostało najbardziej poetycko wyrażone przez wielkiego filozofa wedantyjskiego w tytule jednej z jego książek – „Osiągnięcie naszego własnego imperium”. To imperium jest nasze; straciliśmy je i musimy ją odzyskać. Mājāwādin mówi jednak, że utrata imperium była halucynacją; nigdy go nie straciłeś. To jedyna różnica.

Chociaż wszystkie systemy zgadzają się do tej pory, że mieliśmy imperium i że je straciliśmy, dają nam różne rady, jak je odzyskać. Jeden mówi, że musisz odprawiać pewne ceremonie, płacić określone sumy pewnym bożkom, jeść określone rodzaje pożywienia, żyć w szczególny sposób, aby odzyskać to imperium. Inny mówi, że jeśli płaczecie, padacie na twarz i prosicie o przebaczenie jakąś Istotę poza naturą, odzyskacie to imperium. Znowu inny mówi, że jeśli kochasz taką Istotę z całego serca, odzyskasz to imperium. Wszystkie te różnorodne porady znajdują się w Upaniszadach. W miarę jak będę kontynuował, przekonasz się, że tak jest. Ale ostatnią i największą radą jest to, że wcale nie musisz płakać. Nie musisz przechodzić przez te wszystkie ceremonie i nie musisz zwracać uwagi na to, jak odzyskać swoje imperium, ponieważ nigdy go nie straciłeś. Dlaczego miałbyś szukać tego, czego nigdy nie straciłeś? Już jesteś czysty, już jesteś wolny. Jeśli myślisz, że jesteś wolny, w tej chwili jesteś wolny, a jeśli myślisz, że jesteś związany, będziesz związany. To bardzo odważne stwierdzenie i tak jak powiedziałem wam na początku tego kursu, będę musiał mówić do was bardzo odważnie. Teraz może cię to przerażać, ale kiedy się nad tym zastanowisz i zdasz sobie z tego sprawę w swoim własnym życiu, wtedy przekonasz się, że to co mówię jest prawdą. Zakładając bowiem, że wolność nie leży w twojej naturze, w żaden sposób nie możesz stać się wolnym. Przypuśćmy, że byłeś wolny i w jakiś sposób utraciłeś tę wolność, to pokazuje, że nie byłeś wolny od samego początku. Gdybyś był wolny, co mogłoby sprawić, że ją utraciłeś? Niezależnego nigdy nie można uzależnić; jeśli jest naprawdę zależny, jego niezależność była halucynacją.

Z tych dwóch stron, którą więc wybierzesz? Jeśli powiesz, że dusza była z natury czysta i wolna, to naturalnie wynika z tego, że we wszechświecie nie było nic, co mogłoby ją związać lub ograniczyć. Ale jeśli w przyrodzie było coś, co mogłoby związać duszę, to naturalnie wynika z tego, że nie była wolna, a twoje twierdzenie, że była wolna, jest złudzeniem. Jeśli więc możliwe jest osiągnięcie wolności, wniosek jest nieunikniony, że dusza jest z natury wolna. Nie może być inaczej. Wolność oznacza niezależność od czegokolwiek na zewnątrz, a to oznacza, że nic poza nią samą nie może oddziaływać na nią jako przyczyna. Dusza jest bezprzyczynowa i z tego wynikają wszystkie nasze wielkie idee. Nie możesz ustalić nieśmiertelności duszy, jeśli nie uznasz, że jest ona z natury wolna, czyli innymi słowy, że nie może na nią oddziaływać nic z zewnątrz. Śmierć bowiem jest skutkiem wywołanym przez jakąś zewnętrzną przyczynę. Piję truciznę i umieram, pokazując w ten sposób, że na moje ciało może oddziaływać coś zewnętrznego, co nazywa się trucizną. Ale jeśli prawdą jest, że dusza jest wolna, wynika z tego naturalnie, że nic nie może jej dotknąć i nigdy nie może umrzeć. Wolność, nieśmiertelność, błogosławieństwo, wszystko zależy od tego, czy dusza jest poza prawem przyczynowości, poza tą Mają. Z tych dwóch, które weźmiesz? Albo uczyń pierwsze złudzeniem, albo drugie złudzeniem. Z pewnością uczynię z drugiego złudzenie. Jest to bardziej zgodne ze wszystkimi moimi uczuciami i aspiracjami. Doskonale zdaję sobie sprawę, że z natury jestem wolny i nie przyznam się, że ta niewola jest prawdziwa, a moja wolność złudzeniem.

Ta dyskusja toczy się we wszystkich filozofiach, w takiej czy innej formie. Nawet w najnowocześniejszych filozofiach pojawia się ta sama dyskusja. Są dwie strony. Jedna mówi, że nie ma duszy, że idea duszy jest złudzeniem powstałym w wyniku powtarzającego się przemieszczania cząstek lub materii, powodującego połączenie, które nazywacie ciałem lub mózgiem; że wrażenie wolności jest wynikiem drgań i ruchów oraz ciągłego przemieszczania się tych cząstek. Były sekty buddyjskie, które podzielały ten pogląd i ilustrowały to następującym przykładem: jeśli młodzi wezmą pochodnię i szybko nią zakręcą, powstanie krąg światła. To koło tak naprawdę nie istnieje, bo pochodnia co chwilę zmienia miejsce. Jesteśmy tylko wiązkami małych cząstek, które w swoim szybkim wirowaniu wywołują złudzenie trwałej duszy. Druga strona twierdzi, że w szybkim następstwie myśli materia pojawia się jako złudzenie i tak naprawdę nie istnieje. Widzimy więc, że jedna strona twierdzi, że duch jest złudzeniem, a druga, że materia jest złudzeniem. Którą stronę weźmiesz? Oczywiście weźmiemy ducha i odrzucimy materię. Argumenty są podobne dla obu ale po stronie ducha argument jest nieco silniejszy. Bo nikt nigdy nie widział czym jest materia. Możemy tylko czuć siebie. Nigdy nie znałem człowieka, który potrafiłby wyczuć materię na zewnątrz siebie. Nikt nigdy nie był w stanie wyskoczyć poza siebie. Dlatego argument jest nieco silniejszy po stronie ducha. Po drugie, teoria ducha wyjaśnia wszechświat, podczas gdy materializm go nie wyjaśnia. Dlatego wyjaśnienie materialistyczne jest nielogiczne. Jeśli sprowadzisz wszystkie filozofie i przeanalizujesz je, przekonasz się, że sprowadzają się one do jednego lub drugiego z tych dwóch stanowisk. Także tutaj, w bardziej zawiłej formie, w bardziej filozoficznej formie, znajdujemy to samo pytanie o naturalną czystość i wolność. Jedna strona mówi, że pierwsza to złudzenie, a druga, że druga to złudzenie. I oczywiście opowiadamy się po drugiej stronie, wierząc, że nasza niewola jest złudzeniem.

Rozwiązaniem Wedanty jest to, że nie jesteśmy związani, jesteśmy już wolni. Nie tylko to, ale mówienie lub myślenie, że jesteśmy związani, jest niebezpieczne – to błąd, to autohipnoza. Gdy tylko powiesz: „Jestem związany”, „Jestem słaby”, „Jestem bezradny”, biada ci; przykuwasz do siebie jeszcze jeden łańcuch. Nie mów tak, nie myśl tak. Słyszałem o człowieku, który mieszkał w lesie i dzień i noc powtarzał „Śiwoham” – jestem Błogosławionym – i pewnego dnia rzucił się na niego tygrys i odciągnął go, by go zabić; ludzie po drugiej stronie rzeki widzieli to i słyszeli głos, dopóki głos w nim pozostał, mówiący „Śiwoham” – nawet w samej paszczy tygrysa. Takich ludzi było wielu. Znane są przypadki ludzi, którzy będąc porąbani na kawałki, błogosławili swoich wrogów. „Ja jestem Nim, ja jestem Nim i ty też. Jestem czysty i doskonały, tak samo jak wszyscy moi wrogowie. Ty jesteś Nim i ja też”. To jest pozycja siły. Niemniej jednak w religiach dualistów są wielkie i cudowne rzeczy; wspaniała jest idea Osobowego Boga poza naturą, którego czcimy i kochamy. Czasami ta myśl jest bardzo kojąca. Ale, jak mówi Wedanta, ukojenie jest podobne do działania opiatów, a nie naturalne. Na dłuższą metę przynosi to słabość, a tym, czego dzisiejszy świat pragnie bardziej niż kiedykolwiek wcześniej jest siła. To słabość, mówi Wedanta, jest przyczyną wszelkiego nieszczęścia na tym świecie. Słabość jest jedyną przyczyną cierpienia. Stajemy się nieszczęśliwi, ponieważ jesteśmy słabi. Kłamiemy, kradniemy, zabijamy i popełniamy inne przestępstwa, ponieważ jesteśmy słabi. Cierpimy, bo jesteśmy słabi. Umieramy, bo jesteśmy słabi. Tam, gdzie nic nas nie osłabia, nie ma śmierci ani smutku. Jesteśmy nieszczęśliwi przez złudzenie. Porzuć złudzenia, a wszystko zniknie. To jest naprawdę proste i jasne. Poprzez te wszystkie filozoficzne dyskusje i niesamowitą gimnastykę umysłową dochodzimy do tej jednej religijnej idei, najprostszej na całym świecie.

Monistyczna Wedanta jest najprostszą formą, w której można umieścić prawdę. Nauczanie dualizmu było ogromnym błędem popełnionym w Indiach i gdzie indziej, ponieważ ludzie nie patrzyli na ostateczne zasady, a myśleli tylko o procesie, który jest naprawdę bardzo skomplikowany. Dla wielu te wspaniałe filozoficzne i logiczne twierdzenia były alarmujące. Myśleli, że tych rzeczy nie można uczynić uniwersalnymi, że nie można ich stosować w codziennym życiu praktycznym i że pod przykrywką takiej filozofii pojawi się wiele swobody życia.

Ale wcale nie wierzę, że idee monistyczne głoszone światu mogłyby wytworzyć niemoralność i słabość. Wręcz przeciwnie, mam powody sądzić, że jest to jedyne lekarstwo, jakie istnieje. Jeśli to prawda, to po co pozwalać ludziom pić wodę z rowów, kiedy płynie strumień życia? Jeśli to prawda, że wszyscy są czyści, dlaczego w tej chwili nie nauczać tego całego świata? Dlaczego nie nauczać tego głosem grzmotu każdego rodzącego się człowieka, świętych i grzeszników, mężczyzn, kobiety i dzieci, człowieka na tronie i człowieka zamiatającego ulice?

Wydaje się to teraz bardzo dużym i bardzo wielkim przedsięwzięciem; dla wielu wydaje się to bardzo zaskakujące, ale to z powodu przesądów, nic więcej. Jedząc wszelkiego rodzaju złe i niestrawne jedzenie lub głodząc się nie jesteśmy w stanie zjeść dobrego posiłku. Od dzieciństwa słuchaliśmy słów słabości. Słyszysz, jak ludzie mówią, że nie wierzą w duchy, ale jednocześnie jest bardzo niewielu, którzy nie mają trochę przerażającego wrażenia w ciemności. To po prostu przesąd. Tak też jest ze wszystkimi przesądami religijnymi. Są ludzie w tym kraju, którzy pomyśleliby, że cała religia zniknęła gdybym im powiedział, że nie ma takiej istoty jak diabeł. Wiele osób mówiło mi, jak może istnieć religia bez diabła? Jak może istnieć religia bez kogoś, kto by nami kierował? Jak możemy żyć bez bycia rządzonym przez kogoś? Lubimy być tak traktowani, bo przyzwyczailiśmy się do tego. Nie jesteśmy szczęśliwi, dopóki nie poczujemy, że codziennie ktoś nas karci. Ten sam przesąd! Ale jakkolwiek straszne może się to teraz wydawać, nadejdzie czas, kiedy każdy z nas spojrzy wstecz i uśmiechnie się do każdego z tych przesądów, które okrywały czystą i wieczną duszę i powtórzy z radością, prawdą i mocą, jestem wolny, byłem wolny i zawsze będę wolny. Ta monistyczna idea wyjdzie z Wedanty i jest to jedyna idea, która zasługuje na życie. Pisma święte mogą jutro zniknąć. Nikogo to nie obchodzi czy ten pomysł po raz pierwszy pojawił się w mózgach Hebrajczyków czy ludzi żyjących w regionach arktycznych. Bo to jest prawda, a prawda jest wieczna; a sama prawda uczy, że nie jest ona szczególną własnością żadnej jednostki czy narodu. Ludzie, zwierzęta i bogowie są powszechnymi odbiorcami tej jednej prawdy. Niech wszyscy ją otrzymają. Po co marnować życie? Po co pozwalać ludziom wpadać w różnego rodzaju przesądy? Dam dziesięć tysięcy istnień ludzkich, jeśli dwudziestu z nich porzuci swoje przesądy. Nie tylko w tym kraju, ale w kraju jej narodzin jeśli mówi się ludziom tę prawdę są przerażeni. Mówią: „Ten pomysł jest dla sannjasinów, którzy porzucają świat i żyją w lasach; dla nich to jest w porządku. Ale dla nas, biednych żyjących w rodzinach, wszyscy musimy mieć jakiś rodzaj strachu, musimy mieć ceremonie” i tak dalej.

Dualistyczne idee rządziły światem wystarczająco długo i oto rezultat. Dlaczego nie przeprowadzić nowego eksperymentu? Mogą minąć wieki, zanim wszystkie umysły przyjmą monizm, ale dlaczego nie zacząć teraz? Jeśli opowiedzieliśmy to dwudziestu osobom w naszym życiu, wykonaliśmy wielką pracę.

Jest jedna idea, która często się temu sprzeciwia. To jest to. Bardzo dobrze jest powiedzieć: „Jestem Czysty, Błogosławiony”, ale nie mogę tego okazywać zawsze w swoim życiu. To prawda; ideał jest zawsze bardzo trudny. Każde urodzone dziecko widzi niebo nad głową z bardzo dużej odległości, ale czy to jest jakiś powód, dla którego nie powinniśmy patrzeć w niebo? Czy pójście w stronę przesądów poprawiłoby sytuację? Jeśli nie możemy zdobyć nektaru, czy picie trucizny poprawiłoby sytuację? Czy pomoże nam, skoro nie możemy od razu uświadomić sobie prawdy, wejść w ciemność i ulec słabości i przesądom?

Nie mam nic przeciwko dualizmowi w wielu jego formach. Lubię większość z nich, ale mam zastrzeżenia do każdej formy nauczania, która wpaja słabość. To jest jedyne pytanie, które zadaję każdemu mężczyźnie, kobiecie i dziecku, kiedy są w trakcie treningu fizycznego, umysłowego lub duchowego. Jesteś silny? Czy czujesz siłę? – bo wiem, że tylko prawda daje siłę. Wiem, że sama prawda daje życie i tylko dążenie do rzeczywistości uczyni nas silnymi, a nikt nie osiągnie prawdy, dopóki nie będzie silny. Nie lubię więc każdego systemu, który osłabia umysł, czyni człowieka przesądnym, przygnębia, pożąda wszelkiego rodzaju dzikich niemożliwości, tajemnic i przesądów, ponieważ jego działanie jest niebezpieczne. Takie systemy nigdy nie przynoszą nic dobrego; takie rzeczy powodują chorobliwość w umyśle, czynią go słabym, tak słabym, że z biegiem czasu przyjęcie prawdy lub życie zgodnie z nią stanie się prawie niemożliwe. Dlatego siła jest jedyną potrzebną rzeczą. Siła jest lekarstwem na światową chorobę. Siła jest lekarstwem, które musi mieć biedny, gdy jest tyranizowany przez bogatych. Siła jest lekarstwem, które ignorant musi mieć, gdy jest uciskany przez uczonych; i jest to lekarstwo, które muszą mieć grzesznicy, gdy są tyranizowani przez innych grzeszników; i nic nie daje takiej siły jak ta idea monizmu. Nic nie czyni nas bardziej moralnymi niż idea monizmu. Nic nie sprawia, że pracujemy tak dobrze, jak potrafimy najlepiej i najwyżej, jak wtedy gdy cała odpowiedzialność spada na nas samych. Rzucam wyzwanie każdemu z was. Jak się zachowasz jeśli włożę w twoje ręce małe dziecko? Całe twoje życie zmieni się na chwilę; kimkolwiek jesteście, tymczasowo musicie stać się bezinteresowni. Porzucisz wszystkie swoje zbrodnicze idee gdy tylko zostanie na ciebie nałożona odpowiedzialność – cały twój charakter się zmieni. Więc jeśli cała odpowiedzialność zostanie zrzucona na nasze własne barki, będziemy w pełni sił i najlepsi; kiedy nie mamy nikogo, do kogo moglibyśmy się zwrócić po omacku, żadnego diabła, na którego moglibyśmy zrzucić winę, żadnego osobowego Boga, który dźwigałby nasze ciężary, kiedy sami jesteśmy odpowiedzialni, wówczas wzniesiemy się do naszego najwyższego i najlepszego stanu. Jestem odpowiedzialny za swój los, jestem zwiastunem dobra dla siebie, jestem zwiastunem zła. Jestem Czystym i Błogosławionym. Musimy odrzucić wszystkie myśli, które twierdzą coś przeciwnego. „Nie mam ani śmierci, ani strachu, nie mam kasty ani wyznania, nie mam ojca, ani matki, ani brata, ani przyjaciela, ani wroga, ponieważ jestem Istnieniem, Wiedzą i Błogością Absolutną; jestem Błogością, jestem Błogim. Nie jestem związany ani cnotą, ani wadą, ani szczęściem, ani nędzą. Pielgrzymki, księgi i ceremonie nigdy mnie nie zwiążą. Nie mam głodu ani pragnienia, ciało nie jest moje, ani nie podlegam przesądom i zepsuciu, które przychodzą do ciała, jestem Istnieniem, Wiedzą i Błogością Absolutną; jestem Błogością, jestem Błogim”.

To, jak mówi Wedanta, jest jedyną modlitwą, jaką powinniśmy mieć. Tylko w ten sposób można osiągnąć cel, powiedzieć sobie i wszystkim innym, że jesteśmy boscy. A w miarę jak to powtarzamy siła przychodzi. Ten, kto początkowo się waha, będzie stawał się coraz silniejszy i głos będzie coraz silniejszy, aż prawda zawładnie naszymi sercami, będzie krążyć w naszych żyłach i przenikać nasze ciała. Złudzenie zniknie, gdy światło stanie się coraz jaśniejsze, brzemię za brzemieniem ignorancji zniknie, a potem nadejdzie czas, kiedy wszystko inne zniknie i zaświeci tylko Słońce.