TENGRI – główne bóstwo w wierzeniach dawnych ludów mongolskich i tureckich, w tym tradycyjnych kultur szamańskich. Wyraz tengri, oznaczający "Bóg" i "Niebo", był używany na przełomie er na obszarze od Chin do południowej Rosji oraz od Kamczatki do Morza Marmara na określenie zarówno naczelnego bóstwa, jak i bóstw pomniejszych. Również nazywano tak bóstwa w religiach, z którymi ludność turecko-mongolska zetknęła się podczas swojej ekspansji terytorialnej. Tengri to także określenie boskości. W II wieku p.e.ch., lud Xiongnu nazywał tak Wielkiego Boga Nieba, nadając mu przymioty "Najwyższy", "Biały", "Niebiański", "Wieczny", "Potężny".

W jednej z inskrypcji orchońskich opisano stworzenie świata. Gdy na górze zostało stworzone niebo, na dole ziemia, pomiędzy nimi stworzono ludzi. Oddzielenie nieba od ziemi można interpretować jako akt stworzenia świata. Tengri nie był stwórcą, niemniej ludy tatarskie i jakuckie obdarzały go tym tytułem. Według wierzeń buriackich to bóstwa Tengeri stworzyły człowieka, na którego złe demony zesłały nieszczęścia.

Tengri ustanowił porządek we wszechświecie (na planecie i jej światach, sferach) i wyznaczył losy ludzi. Każdy władca, zanim objął rządy, musiał uzyskać akceptację bóstwa Tengri, o czym świadczą orchono-jenisiejskie inskrypcje. Panujący był ziemskim wysłannikiem Tengri, dbającym o sprawne funkcjonowanie kultu, porządek i sprawiedliwość. Anarchia powodowała fenomen deus otiosus, gdy kult Tengri ustępował miejsce lokalnym kultom, oraz zjawisko rozdrobnienia bóstwa. Dla przykładu, fenomen deus otiosus miał miejsce w schyłkowym okresie istnienia imperium mongolskiego, tunguski Buga nie wpływał na losy wszechświata i został zapomniany, jakucki Jurun nie karał. Rozdrobnienie Tengri przejawiało się, na przykład, w oddawaniu czci przez Mongołów nawet 99 Tengri (bóstwa lub imiona wielkiego bóstwa). W Środkowej i Północnej Azji rozdrobnienie powodowało niekiedy asymilację Tengri z lokalnymi bóstwami. Dla przykładu, ałtajski Baj Ulgen został zastąpiony przez Tengere Kajra-kana.

Tengri początkowo nie miał świątyń i nie był przedstawiany pod postacią idola. Jego domem jest wszechświat. Tengri jest wszechwiedzący, co przejawia się m.in. podczas złożenia przysięgi, gdy powoływano Niebo na świadka (podobne do perskiego magicznego bóstwa Mitra). Do Tengri zanosi się modły, pełni zatem rolę Aumakua lub Poe Aumakua z Huny. Przed rozpoczęciem wojny dowodzący wojskami modlili się na szczycie gór, a niekiedy przez trzy dni w swoich namiotach, przez ten czas wojska wzywały Niebo, Tengri. Swoje niezadowolenie z działań ludzkich Tengri wyraża poprzez zjawiska przyrodnicze. Składa się także szamańskie ofiary z wołów, koni, baranów. Rytuały te nasilają się podczas klęsk żywiołowych, chociaż powinno się je kultywować zanim jakaś klęska na ludzi spadnie, aby jej zapobiec.

Tengri i Hunowie

Religia Hunów – to system wierzeń i praktyk koczowniczego plemienia, które w okresie IV–VI wieku obejmowało swoimi wpływami obszar od Azji Środkowej do Europy Wschodniej. Pierwotne wierzenia Hunów nie są znane. Lud nie pozostawił po sobie źródeł pisanych, chociaż słowo Huna znamy i z Hawajów i z Indii, gdzie jest to lud lokalny liczący kilka milionów mieszkańców. Szczątkowe informacje pochodzą z relacji gockiego historyka Jordanesa oraz bardziej obszerne z Historii Agwanów, zawierającej między innymi opis misji biskupa albańskiego Izraela, który w 682 roku odbył podróż na dwór App-Ilitwera w Waraczanie w charakterze posła władcy albańskiego Waraza-Trdata.

Według Izraela Hunowie oddawali cześć boską Tengri-chanowi, któremu sąsiadujący z nimi Persowie nadali imię Aspandeat. Prawdopodobnie postać mityczna Tengri-chana była rezultatem ewolucji Tengri, bóstwa plemion Xiongnu i ludów tureckich, do których według jednej z hipotez należeli Hunowie. Naczelne bóstwo Hunów jest władne kierować siłami natury oraz losami ludzi. Zaliczano do nich Kuara, boga piorunów, którego należało przebłagać, składając mu ofiary, bóstwa szlaków, słońca, księżyca, ognia, wody i in.

Kult religijny polega na składaniu ofiar, rytualnych walkach na miecze, zapasach, wyścigach konnych, tańcach i szamańskich rytuałach mistyczno-magicznych. Obrzędom towarzyszyły uderzenia w bębny. Prawdopodobnie większa część tych rytuałów miała miejsce z okazji uroczystości pogrzebowych, z którym powiązana była tradycja nacięć na znak żałoby. Szczególną wagę przywiązywano do składania bóstwom drzew ofiar z koni. Krew zabitych zwierząt rozlewano wokół świętych drzewa, a skórę wieszali na ich gałęziach. Kult religijny wpierali kapłani, czarodzieje, znachorzy oraz służebnicy miejsc magicznego kultu. Przedmioty magiczne i amulety ze złota i srebra w kształcie smoków zapewniały Hunom ochronę przed złymi duchami.  Znamy magicznych kociołek Hunów.