Magia, Hogwart i Harry Potter

Harry Potter – seria ośmiu brytyjsko-amerykańskich filmów mistyczno-magicznych powstałych na podstawie cyklu powieści brytyjskiej pisarki J.K. Rowling również zatytułowanej Harry Potter. Filmy stworzono w wytwórni Warner Bros, i wydano w latach 2001–2011. Wszystkie osiem wyprodukował David Heyman, za to reżyserów było w sumie czterech: Chris Columbus, Alfonso Cuarón, Mike Newell i David Yates. W główne role wcieliła się trójka (z początkiem produkcji pierwszego filmu) nastolatków: Daniel Radcliffe, Rupert Grint i Emma Watson. Zagrali oni Harry’ego Pottera oraz jego dwoje przyjaciół, Rona Weasleya i Hermionę Granger – uczniów Szkoły Magii i Czarodziejstwa Hogwart. Wielowątkowa fabuła filmów skupia się przede wszystkim na mistyczno-magicznej walce z największym czarnoksiężnikiem na świecie, złym i zdeprawowanym czarnym magiem Lordem Voldemortem. Filmy z serii Harry Potter, tak jak i książki, odniosły potężny sukces praktycznie na całym świecie. Za sprawą ponad 7,7 miliarda dolarów dochodu jest to najbardziej kasowy cykl filmów w historii, poza tym wszystkie pojedyncze części znajdują się w czołówce najbardziej dochodowych filmów wszech czasów (najwyżej część ostatnia – pozycja ósma).

Osiem filmów serii Harry Pottera:

1. Kamień Filozoficzny - 2001
2. Komnata Tajemnic - 2002
3. Więzień Azkabanu - 2004
4. Czara Ognia - 2005
5. Zakon Feniksa - 2007
6. Książę Półkrwi - 2009
7a. Insygnia Śmierci: Część I - 2010
7b. Insygnia Śmierci: Część I - 2011

W 1997 powieść Harry Potter i Kamień Filozoficzny trafiła w ręce Davida Heymana, brytyjskiego producenta filmowego prowadzącego wytwórnię Heyday Films. Postanowił on zaprezentować wytwórni Warner Bros. pomysł zekranizowania jej. W 1999 Rowling sprzedała za milion funtów brytyjskich prawa do adaptacji czterech pierwszych książek z serii Harry Potter. Pisarka wymogła, by obsadę stanowili wyłącznie brytyjscy (ewentualnie irlandzcy) aktorzy, zdjęcia powstawały w Wielkiej Brytanii, a Warner Bros nie miało prawa kręcić filmów nie na podstawie jej powieści.

Wszystkie osiem filmów wyprodukował Heyman ze swoją wytwórnią Heyday Films, którą dodatkowo wspierała przy pierwszych trzech wytwórnia 1492 Pictures. Więźnia Azkabanu wyprodukowali dodatkowo Chris Columbus i Mark Radcliffe. Przy czterech ostatnich częściach Heyman współpracował z Davidem Barronem, a dwuczęściowe Insygnia Śmierci zgodziła się wyprodukować sama Rowling (która wcześniej odrzuciła propozycję pracy na tej pozycji przy Czarze Ognia). Heyman wypowiedział się: „Gdy wyszedł pierwszy film, nie myślałem o tym, że będzie ich aż osiem”. Przyznał, że pierwsza część była bardzo zależna od Warner Bros, jednak później dano mu więcej swobody w realizowaniu kolejnych adaptacji. Najdroższym ze wszystkich filmów był Książę Półkrwi, kosztujący 250 milionów dolarów. Ostatnia z książek Rowling (Harry Potter i Insygnia Śmierci) została zekranizowana w dwóch częściach; Heyman zdradził, że mimo to kręcono je jako jedną całość.

Do roli Harry’ego Pottera rozważano kandydatury wielu chłopców, między innymi Liama Aikena, którego nawet zgodzono się przyjąć, ale ofertę cofnięto ze względu na jego pochodzenie (jest pół-Brytyjczykiem). Daniela Radcliffe'a Heyman odkrył w teatrze, gdy ten był na sztuce z rodzicami. Chłopiec zachwycił twórców, jak i samą Rowling, która powiedziała: „Poczułam się tak, jakbym odzyskała dawno utraconego syna”. Jego rodzice początkowo wahali się w sprawie wyrażenia zgody na udział Daniela w projekcie, ale zgodzili się po tym, jak twórcy zapewnili ich, iż syn będzie chroniony przed mediami. Rupert Grint w roli Rona Weasleya i Emma Watson jako Hermiona Granger zostali wyłonieni na castingach. Grint dowiedział się o przesłuchaniach z programu telewizyjnego, zaś Watson została polecona przez nauczycielkę. Oboje debiutowali w Harrym Potterze, z kolei Radcliffe miał już na koncie rolę w filmie telewizyjnym David Copperfield z 1999 roku. 8 sierpnia 2000 cała trójka podpisała kontrakty.

Do dorosłych ról wybrano wiele znanych i doświadczonych aktorów. Jako pierwsi zostali zatrudnieni: Robbie Coltrane, który wcielił się w Rubeusa Hagrida, Alan Rickman jako profesor Severus Snape i dwukrotna laureatka Oscara, Maggie Smith jako profesor Minerwa McGonagall. Albusa Dumbledore’a zagrał (mimo postanowień o wyłącznie brytyjskiej obsadzie) Irlandczyk, Richard Harris, który zmarł niedługo po premierze drugiej części. W kolejnych filmach zastąpił go Michael Gambon. W rolę nastoletniego Dracona Malfoya wcielił się Tom Felton, który w chwili rozpoczęcia zdjęć miał już większe doświadczenie filmowe niż Radcliffe, Grint i Watson, bowiem zagrał w dwóch produkcjach. Dursleyów, którzy pojawili się w pierwszych trzech, piątym i ostatnim filmie zagrali Richard Griffiths i Fiona Shaw. W kolejnych częściach Harry’ego Pottera do obsady dołączyły kolejne twarze, takie jak Helena Bonham Carter, Ralph Fiennes, David Thewlis, Timothy Spall, Brendan Gleeson, Imelda Staunton, Robert Pattinson czy laureaci Oscara Emma Thompson Jim Broadbent i Gary Oldman.

Jedną z pierwszych rozważanych kandydatur na reżysera Kamienia Filozoficznego złożył Steven Spielberg, który chciał nakręcić film animowany. Właśnie dlatego Rowling zdecydowała się odrzucić jego propozycję. Późniejszymi kandydatami byli chociażby Chris Columbus, Terry Gilliam, Jonathan Demme, Mike Newell, Alan Parker, Wolfgang Petersen, Rob Reiner, Tim Robbins, Brad Silberling czy Peter Weir. Wybór Rowling padł na Gilliama, jednak wytwórnia Warner Bros. zdecydowała się zatrudnić Columbusa, tłumacząc się jego doświadczeniem w pracy nad filmami familijnymi (takimi jak Kevin sam w domu czy Pani Doubtfire). Później Columbus wyreżyserował także drugą część, Komnatę Tajemnic. Reżyser stwierdził, iż chciał stworzyć dzieło złote i staromodne; równocześnie oświadczył Rowling, iż nie zamierza modyfikować ogólnej treści i przesłania jej książki.

Po zakończeniu prac nad Komnatą Tajemnic Columbus uznał, że się „wypalił”, i dlatego postanowił nie reżyserować kolejnego filmu (choć pracował nad nim jako producent). Zastąpił go Alfonso Cuarón, który nadał Więźniowi Azkabanu mroczniejszy i bardziej tajemniczy charakter, zmieniając barwę kolorów i krajobrazy Hogwartu. Czwartą część wyreżyserował Mike Newell (wcześniejszy kandydat do wyreżyserowania Kamienia Filozoficznego), który chciał stworzyć „paranoidalny dreszczowiec”. Tak jak w przypadku Cuaróna, jego przygoda z Harrym Potterem skończyła się na jednym filmie. Na potrzeby Zakonu Feniksa Newella zastąpił David Yates, który wyreżyserował także wszystkie kolejne filmy – Księcia Półkrwi i podzielone na dwie części Insygnia Śmierci.

Na początku scenariusz do Kamienia Filozoficznego miał napisać Michael Goldenberg. Powstała nawet wczesna wersja jego dzieła, jednak Heyman odrzucił Godlenberga go na rzecz Steve’a Klovesa. Kloves przyznał, że bardzo stresował się przed pierwszym spotkaniem z Rowling. Tymczasem pisarka wyraziła dla niego duże wsparcie i pomagała mu w tworzeniu scenariusza. Kloves odpowiadał za cztery pierwsze filmy, a w piątym zastąpił go Goldenberg, któremu Rowling również pomagała. Pozostałe części cyklu (od szóstej do ósmej) znowu powstały na podstawie scenariuszy Klovesa.

Za scenografię we wszystkich ośmiu filmach odpowiadał Stuart Craig. Stworzył on wiele planów, z czego największym i najbardziej okazałym było atrium Ministerstwa Magii. Poza tym jego słynnymi dziełami były Komnata Tajemnic, dwór Malfoyów czy stworzona komputerowo jaskinia, w której znajdował się rzekomy horkruks w Księciu Półkrwi. Jako że filmy powstawały, gdy nie wszystkie książki były jeszcze znane, Craig musiał modyfikować scenografię Hogwartu, na przykład tworząc olbrzymi dziedziniec na potrzeby Insygniów Śmierci: Części II. Scenograf przyznał, że z sukcesywnie powstającymi filmami zmieniała się technika, i o ile na początku szkicował swoje pomysły ołówkiem, o tyle później wykorzystywał już nowoczesną technologię.

Zdjęcia powstawały głównie w Leavesden Studios w miejscowości Watford (na północ od Londynu), które od 2012 można zwiedzać. Zamek Alnwick i katedrę w Gloucester wykorzystano jako filmowy Hogwart, poza tym filmy kręcono w wielu angielskich i szkockich plenerach (również w Londynie, na przykład na stacji King’s Cross). W każdym kolejnym filmie zdjęcia były coraz bardziej mroczne, zimne i nastrojowe. W piątym filmie (Zakon Feniksa) za zdjęcia odpowiadał Polak – Sławomir Idziak. Zdjęcia do pierwszego filmu rozpoczęły się 2 października 2000, a zdjęcia do ostatniego zakończyły 12 czerwca 2010. W grudniu 2010 ekipa ponownie zebrała się, by nakręcić na nowo epilog Dziewiętnaście lat później. Ostatni klaps w historii Harry’ego Pottera padł 21 grudnia 2010.

Premiera pierwszego filmu z cyklu, Kamień Filozoficzny, odbyła się 4 listopada 2001 w Wielkiej Brytanii i 14 listopada w Stanach Zjednoczonych. Dwa dni później produkcja weszła na ekrany kin; w kolejnych krajach pojawiała się sukcesywnie aż do maja 2002. Rok po premierze filmu, czyli w listopadzie 2002, wydana została druga część, Komnata Tajemnic. Po przerwie w 2003 następne filmy, Więzień Azkabanu i Czara Ognia, ukazały się kolejno w maju 2004 i listopadzie 2005. W czerwcu 2007 odbyła się premiera Zakonu Feniksa, a na jesień 2008 zaplanowano zaprezentowanie Księcia Półkrwi, jednak z przyczyn komercyjnych – mimo ukończenia produkcji – przeniesiono go o siedem miesięcy, aż do lipca 2009. Dwuczęściowe Insygnia Śmierci wydano w listopadzie 2010 i lipcu 2011. Ostatnia część jako jedyna została wydana w pełni w 3D (choć nakręcono ją w 2D). Uroczysta premiera Insygniów Śmierci: Części II odbyła się 7 lipca 2011 na Trafalgar Square w Londynie.

Dnia 12 września 2013 J.K. Rowling oświadczyła na Facebooku, że podpisała z wytwórnią Warner Bros. umowę na zrealizowanie spin-offu osadzonego w uniwersum Harry’ego Pottera, zatytułowanego Fantastic Beasts and Where to Find Them. Głównym bohaterem film jest Newt Skamander, zaś film opowiada o wydarzeniach, które doprowadziły do napisania przezeń książki Fantastyczne zwierzęta i jak je znaleźć. Akcja pierwszego filmu rozpoczęła się w Nowym Jorku siedemdziesiąt lat przed wydarzeniami przedstawionymi w Kamieniu Filozoficznym. Rowling napisała scenariusz do filmu, co było jej debiutem scenopisarskim. Seria będzie składać się z pięciu filmów. W rolach głównych występują Eddie Redmayne, Ezra Miller, Katherine Waterston, Alison Sudol i Dan Fogler.

Już od 2007 roku Harry Potter to najbardziej dochodowa seria filmowa w historii, a to za sprawą ponad 7,7 miliardów dolarów zysków z biletów (rekord pobito dzięki 4,48 miliarda). Niemal siedmiokrotnie przewyższa do łączny budżet wysokości 1,2 miliarda. Po tym, jak pierwsza część (Kamień Filozoficzny) zarobiła 975 milionów dolarów, żadna inna część nie zdołała jej prześcignąć. Udało się to dopiero ostatniej (Insygnia Śmierci: Część II), która przyniosła ponad 1,3 miliarda dolarów. Przez pewien czas był to trzeci najbardziej dochodowy film wszech czasów, a w lipcu 2015 roku uplasował się na siódmym miejscu. Poza tym pobił wiele rekordów, chociażby dla największych wpływów, jakie jeden film w Stanach przyniósł w trakcie jednego dnia (73 miliony dolarów w dniu premiery)[26]. Kamień Filozoficzny to największy kinowy sukces 2001 roku, Czara Ognia – 2005, a Insygnia Śmierci: Część II – 2011. Największą porażkę ze wszystkich ośmiu filmów odniósł Więzień Azkabanu, który mimo to był sam w sobie dużym sukcesem.

Wszystkie osiem filmów spotkało się z dużym uznaniem krytyków i licznymi nominacjami do prestiżowych nagród. W sumie Harry Potter został 15 razy nominowany do Oscara, jednak nigdy żaden z jego twórców nie dostał statuetki, za co Akademia była krytykowana przez media. Za to w 2011 podczas 64-tej ceremonii rozdania nagród Brytyjskiej Akademii Sztuk Filmowych i Telewizyjnych (BAFTA) J.K. Rowling, Rupert Grint, Emma Watson, producenci David Heyman i David Barron oraz reżyserowie David Yates, Mike Newell i Alfonso Cuarón odebrali honorową nagrodę statuetkę imienia Michaela Balcona za wkład w brytyjską kinematografię. Poza tym filmy o Harrym Potterze zdobyły dwie nagrody BAFTA (za scenografię w Czarze Ognia i efekty specjalne w Insygniach Śmierci: Części II) oraz 5 nominacji do Grammy za ścieżki dźwiękowe.

Nominacje do Oscarów:

Kamień Filozoficzny: najlepsza scenografia, najlepsze kostiumy, najlepsza muzyka filmowa
Więzień Azkabanu: najlepsza muzyka filmowa, najlepsze efekty specjalne
Czara Ognia: najlepsza scenografia
Książę Półkrwi: najlepsze zdjęcia
Insygnia Śmierci: Część I: najlepsza scenografia, najlepsze efekty specjalne
Insygnia Śmierci: Część II: najlepsza scenografia, najlepsza charakteryzacja, najlepsze efekty specjalne

Fabuła powieści i filmów

Akcja Harry’ego Pottera toczy się w alternatywnej wersji naszej rzeczywistości, w świecie osłoniętym zasłoną magii, w której istnieje niezależne społeczeństwo czarodziejów; z własnymi szkołami, ministerstwem magii, instytucjami itp. Jest ono ukrywane przed zwyczajnymi, niemagicznymi ludźmi (nazywanymi przez czarodziejów mugolami). Głównym bohaterem jest Harry Potter, sierota wychowany w spokrewnionej rodzinie mugoli, w wyniku zamordowania jego rodziców przez demona Lorda Voldemorta (jego prawdziwe imię, używane w dzieciństwie to Tom Marvolo Riddle), który w dniu jedenastych urodzin dowiaduje się o swojej przynależności do świata czarodziejów od półolbrzyma Hagrida, który był gajowym w Hogwarcie. Chłopiec rozpoczyna siedmioletnią edukację w Szkole Magii i Czarodziejstwa o nazwie Hogwart, gdzie poznaje przyjaciół Rona i Hermionę oraz stawia czoła kolejnym przygodom, między innymi zabicie Bazyliszka w Komnacie Tajemnic, odebranie Quirellowi Kamienia Filozoficznego, wyszarpnięcie Syriusza Blacka z paszczy Ministerstwa, akcja z przepowiednią, zabranie fałszywego horkruksa z jaskini. Dalsze poczynania Harry’ego odbywają się poza szkołą. Najważniejszą z nich jest walka z najpotężniejszym czarnoksiężnikiem i demonem wszech czasów, Lordem Voldemortem, który zabił rodziców Harry’ego, gdy ten miał rok życia. Akcja każdej z powieści (z wyjątkiem pojedynczych rozdziałów i retrospekcji) odbywa się między 1991 a 1998 rokiem, zawsze między wakacjami aż do końca kolejnego roku szkolnego.

Sukces Harrego Pottera i Hogwartu

W sumie, do roku 2018, sagę przetłumaczono (nie zawsze w całości) na 67 języków. Wszystkie siedem części spotkało się z olbrzymim uznaniem na całym świecie i odniosło potężny sukces. Za sprawą 450 milionów egzemplarzy, Harry Potter jest najlepiej sprzedającą się serią książek w historii. Z drugiej strony, powieści wywołały sporo sporów i kontrowersji, w tym religijnych i politycznych. Autorka uparcie strzegła tajemnic serii, podając jedynie lakoniczne informacje odnośnie kolejnych tomów serii. Także wydawcy na całym świecie zabraniali rozpowszechniania książek przed premierą, zobowiązując recenzentów i swoich pracowników do zachowania fabuły książki w tajemnicy.

Sukces cyklu przyczynił się do powstania olbrzymiej marki wartej 15 miliardów dolarów. Przede wszystkim, najważniejszą jej częścią jest seria ośmiu ekranizacji filmowych (ostatni film podzielono na dwie części) wyprodukowanych w Wielkiej Brytanii i Stanach Zjednoczonych przez Warner Bros i zaprezentowanych między rokiem 2001 a 2011. Za sprawą 7,7 miliardów dolarów była to najbardziej dochodowa seria filmów w historii (dopiero w 2015 została zepchnięta na drugie miejsce przez Marvel Cinematic Universe), ponadto każda pojedyncza część plasuje się w czołówce najbardziej kasowych produkcji wszech czasów. Kolejnymi elementami marki są gry komputerowe, audiobooki oraz dwa parki rozrywki.

Książki o Harrym Potterze przyciągają dzieci i młodzież do mistycznej i magicznej religii oraz do Boga, opisując mistyczno-magiczne i fantastyczne elementy rzeczywistości, stojące w zgodności z religiami i ich tradycyjnymi mitologiami. Wizja dzieci praktykujących duchowość, mistykę i magię i stosujących metody mistyczno-magiczne wywołujące zmiany fizyczne i psychiczne może oswajać młody umysł z praktykami charakterystycznymi dla mistycyzmu i duchowych misteriów oraz kultów mistyczno-magicznych, jednocześnie umniejszając znaczenie fałszywych i upadłych pseudoreligii.

Hogwart

Szkoła Magii i Czarodziejstwa w Hogwarcie (ang. Hogwarts School of Witchcraft and Wizardry) – metafizyczna uczelnia kształcąca młodych czarodziejów. Zlokalizowana jest ona w Szkocji w bliżej nieokreślonym zamku. Szkoła ta została opisana przez J.K. Rowling na potrzeby serii książek o Harrym Potterze. Dokładna lokalizacja szkoły nie jest znana, aczkolwiek inspirację dla autorki stanowiła szkocka Gordonstoun School.

Nauka w Hogwarcie zastępuje edukację w regularnej szkole mugoli. Do Hogwartu przyjmuje się wyłącznie osoby przejawiające zdolności magiczne. Dzieci przybywają do szkoły w wieku jedenastu lat, a ich edukacja trwała siedem lat. Każdy rok nauki kończy sę egzaminami, ale najważniejszymi testami są: SUM-y pisane w piątej klasie oraz Owutemy zdawane na końcu siódmego roku. W Hogwarcie uczy się zarówno dzieci czarodziejów jak i dzieci mugoli, ale tylko z odpowiednimi predyspozycjami magicznymi. Ponadto placówka ta jest koedukacyjna (w przeciwieństwie do Durmstrangu - szkoły męskiej czy Beauxbatons - szkoły żeńskiej).